Psychiatrie praat over richtlijn euthanasie bij psychisch lijden, terwijl werkveld ruziet

• Bauke Haanstra

  redacteur Binnenland

Het is voor sommige mensen de enige uitweg wanneer therapie na therapie geen verlichting biedt: euthanasie bij ernstig psychisch lijden. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) kijkt vanaf deze maand opnieuw naar de bestaande regels die hiervoor gelden.

De huidige regels staan beschreven in de richtlijn 'Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis' van de beroepsvereniging. Die richtlijn wordt ongeveer elke zes jaar aangepast. De nieuwe aanpassing komt op een moment dat sommige psychiaters daar sterk behoefte aan hebben.

Prominente psychiaters discussiëren al maanden fel over de vraag of euthanasie bij psychisch lijden ook aan jonge mensen verleend mag worden. Binnen de huidige regels kan dat wanneer er aan strenge voorwaarden wordt voldaan. Zo moet er niet alleen sprake zijn van ondraaglijk en uitzichtloos lijden, maar moet er ook in het eerste stadium al een tweede psychiater bij alle afwegingen worden betrokken.

Er zijn psychiaters die van mening zijn dat bij jongere patiënten bijna per definitie niet goed vast te stellen is of het ernstige lijden op de langere duur aanhoudt en de situatie daarmee uitzichtloos is.

Radboud Marijnissen is psychiater in het Universitair Medisch Centrum Groningen en voorzitter van de euthanasiecommissie van de NVvP. "Die behoedzaamheid en zorgvuldigheid is al geborgd in de huidige richtlijn. Tegelijkertijd zien we nu wel een toename in ingewilligde euthanasiewensen."

Volgens Marijnissen is de toename in ingewilligde euthanasieverzoeken belangrijk om mee te wegen in de mogelijke aanpassing van de richtlijn. "Ik kan me voorstellen dat we als beroepsgroep kijken wat dit betekent en welke rol de richtlijn hierin kan spelen." De NVvP beoordeelt de regels opnieuw om aan te sluiten bij de laatste wetenschappelijke inzichten en inzichten uit de praktijk.

Gezien de brede discussie in de media lijkt het bijna onvermijdelijk dat euthanasie bij jongeren op de agenda komt. De richtlijn wordt officieel herzien op de "meest urgente onderwerpen", zegt Marijnissen.

Euthanasie bij psychisch lijden wordt pas verleend na een zorgvuldig proces, benadrukt Expertisecentrum Euthanasie. Dat weet ook Marjan Koning. Haar dochter Sanne kreeg eerder dit jaar euthanasie verleend, op 36-jarige leeftijd.

Stemmen in haar hoofd

"Als kind was Sanne heel sociaal en open, ze was altijd bezig met kinderen om haar heen", vertelt Koning. "In groep 8 begonnen bij haar de eerste angsten op te spelen, de overstap naar het voortgezet onderwijs vond ze heel eng. In het begin maakten we ons daar niet gelijk zorgen over, later bleek dat alleen wel het begin van allerlei irreële angsten."

"In 3 havo ging het mentaal zo slecht met Sanne dat ze moest worden opgenomen in de jeugdpsychiatrie", vervolgt haar moeder. "Ze kreeg last van dwangklachten. En van stemmen in haar hoofd. Die waren heel dwingend, negatief en destructief. Tijdens die opname deed ze haar eerste suïcidepoging. Ze was toen 16 jaar oud."

"Als ouders is het verschrikkelijk om je kind zo te zien lijden, jarenlang", zegt Koning. "Ze heeft zich altijd moedig ingezet bij alle behandelopties die langskwamen. Soms leek het even beter te gaan maar nooit voor langere tijd."

Waardevol afscheid

Een aantal jaar geleden begon Sanne voor het eerst over haar euthanasiewens. "We schrokken enorm, maar tegelijkertijd begrepen we haar heel goed", vertelt haar moeder. "We hadden haar een goed leven gegund, maar dat zat er gewoon niet meer in."

"Het lange wachten dat volgde, was voor Sanne verschrikkelijk zwaar. Nadat er uiteindelijk een akkoord kwam, heeft ze op haar eigen manier afscheid kunnen nemen. Dat is heel erg waardevol gebleken, voor haarzelf maar ook voor als nabestaanden in het rouwproces."

Over de discussie onder psychiaters en de herziening van de richtlijn zegt Koning: "De vraag of euthanasie te snel wordt verleend aan jonge mensen kan ik niet beantwoorden. Dat is aan professionals. Elk persoon bewandelt zijn eigen pad en het is aan omstanders, naasten en hulpverleners om mee te lopen en oog te hebben voor de uitzichtloosheid. Die erkenning is wezenlijk bij psychisch lijden."

Herziening af

Wat er uit de herziening van de richtlijn komt, moet nog blijken. "In de loop van dit najaar wordt helder wat voor ons de meest urgente punten zijn", zegt Marijnissen. "Eind 2025 moet de herziening naar verwachting af zijn."