Bevaren Middellandse Zee steeds gevaarlijker door klimaatverandering

• Joey Frankhuisen

  Redacteur online

Bij onverwachts extreem weer is eergisteren een 56 meter lang superjacht met 22 opvarenden gezonken. Zeker één opvarende kwam om het leven. Zes anderen worden nog vermist, al lijkt de kans groot dat ook zij om het leven zijn gekomen.

Over de oorzaak zijn nog veel vragen. In het gebied waar het jacht tot zinken kwam, woedde een plotseling opgestoken, hevige onweersbui met zware windstoten. Getuigen beschrijven dat het schip werd getroffen door een waterhoos, een soort tornado op zee, waarna het kapseisde.

En dat soort weersextremen worden als gevolg van klimaatverandering steeds gebruikelijker in het Middellandse Zeegebied, zien klimaatwetenschappers. Daarmee wordt ook het bevaren van die zee steeds gevaarlijker.

Op het noordelijk halfrond komen waterhozen het vaakst voor in de nazomer en in de herfst, als de zeewatertemperatuur hoog is en de lucht juist afkoelt. Sinds half juli kampt de zee rondom Sicilië met een hittegolf. Volgens de Europese klimaatdienst Copernicus was de temperatuur van het zeeoppervlak in de regio regelmatig hoger dan 30 graden, 4 graden hoger dan het gemiddelde voor deze tijd van het jaar.

Hylke de Vries van het KNMI doet onderzoek naar het verband tussen weersextremen en klimaatverandering. "Iets ten noorden van Sicilië was eergisteren een lagedrukgebied, dat koude lucht naar de warme zee voerde", vertelt hij. "Dat zijn de perfecte omstandigheden voor het ontstaan van weersextremen."

"Door klimaatverandering komen zulke omstandigheden vaker voor dan vroeger, en zijn ze heftiger", vervolgt De Vries. "Van een individueel geval kun je niet zeggen dat het door klimaatverandering komt, maar het is wel zo dat dit soort gebeurtenissen passen bij een steeds warmer wordende wereld."

Het Middellandse Zeegebied wordt daarbij dubbel zo hard getroffen, legt Michiel Baatsen, docent atmosfeerdynamica aan de Universiteit Utrecht uit. "Het is eigenlijk een grote plas die in de zomer heel warm kan worden. We zien dat het temperatuurverschil tussen de zee en de lucht door klimaatverandering in de zomer al zo groot kan worden, dat de weersextremen in het hoogseizoen al toenemen."

"Het gevaarlijkste is dus misschien wel dat extreme weersomstandigheden steeds vaker voorkomen in perioden dat mensen het niet gewend zijn", vervolgt Baatsen. "Er is dan ook veel meer pleziervaart. Als er plots een storm opkomt, is daar nauwelijks iets aan te doen. Dat die ook steeds heviger worden, maakt het al helemaal gevaarlijk."

Ayla Emmink vaart sinds 2016 regelmatig mee met reddingsboten op de Middellandse Zee, onder andere met een schip van Artsen zonder Grenzen. Samen met een team redt ze vluchtelingen en migranten van de verdrinkingsdood.

Van huis uit is ze arts, maar regelmatig vervult ze de rol van operationeel coördinator. Dan houdt ze de weersomstandigheden nauwlettend in de gaten en is ze direct betrokken bij de besluitvorming over wel of niet uitvaren als er extreem weer wordt verwacht.

Het aantal bootvluchtelingen is het hoogst in het voorjaar en de zomer, omdat de zee dan over het algemeen genomen rustiger is. Tegelijk kan het weer dus juist in deze periode onverwachts omslaan.

"Ik heb wel het idee dat we vaker met de handen in het haar zitten, omdat een boot in de problemen is gekomen door extreem weer", vertelt Emmink. "Ik merk vooral dat het weer vaker omslaat. Toen ik begon leek er vooral sprake van weersextremen in de winter en de herfst, en dat was dan nog redelijk goed te voorspellen. Ik zie nu vaker reddingsboten van hulporganisaties die aan wal moeten blijven, omdat het te onveilig is om te varen."

In de val

Vooral de onvoorspelbaarheid van het weer levert problemen op voor zowel migranten- als reddingsboten, ervaart Emmink. "Vluchtelingen die vanuit Tunesië of Libië vertrekken houden rekening met de weersomstandigheden op dat specifieke moment en varen uit als de zee rustig is. Als het weer vervolgens heel snel omslaat, is dat gevaarlijk. Ze zitten in de val, en door het extreme weer kunnen er ook nog eens minder reddingsboten uitvaren om ze te helpen."

Varen door zo'n heftige onweersbui kan beangstigend zijn, vertelt Emmink uit eigen ervaring. "Zeker in de meest extreme gevallen, als je de hemel ziet samentrekken en je om je heen alleen nog maar water ziet. Je bent dan een speelbal van de zee."