Huishoudens houden veel geld op hun betaalrekening: 'Geeft ons rust'
Nederlanders zijn de laatste jaren veel meer gaan sparen, maar laten tegelijk 116,4 miljard euro op hun betaalrekening staan, zo blijkt uit nieuwe cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). Met 8,4 miljoen huishoudens staat er gemiddeld bijna 14.000 euro op een betaalrekening.
Het enorme vermogen op renteloze betaalrekeningen vormt een groot contrast met de conclusies uit een dit jaar verschenen onderzoek van de de Autoriteit Consument & Markt. Hierin uitte de toezichthouder kritiek op grote banken, die hun spaarrentes stilzwijgend op elkaar zouden afstemmen waarbij overstappen niet makkelijk zou zijn.
Maar met gemiddeld 13.857 euro per huishouden op een renteloze betaalrekening, rijst de vraag of er iets mis is met de spaarmarkt of met spaarders zelf. Vanwege de vele klachten over de lage spaarrentes wees financieel directeur Bas Brouwers van Rabobank een jaar geleden op het gedrag van spaarders: "Klanten maken echt nog maar mondjesmaat geld van hun betaalrekening over naar hun spaarrekening."
Wel is het gegeven van gemiddeld bijna 14.000 euro per huishouden op een betaalrekening een vertekend beeld, benadrukt Ruth Dijkstra van het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag uit Leiden.
"Er is een verschil met wat rijke en arme mensen hebben. Daarnaast kunnen vermogende mensen om fiscale redenen een groot bedrag op hun betaalrekening laten staan. En willen lage inkomens vaak snel bij hun geld kunnen, omdat ze gewoon de rekeningen moeten betalen."
Tot aan de coronacrisis hielden huishoudens de helft minder geld aan op betaalrekeningen, in totaal ongeveer 50 miljard euro, zo blijkt uit DNB-cijfers. Tijdens de twee jaar durende pandemie explodeerde dit, omdat mensen door de lockdowns hun geld en vakantiegeld niet konden uitgeven.
Oorlogen, nieuwe regering, nieuwe virussen
Pas begin vorig jaar kwam het geld in beweging. Maar dit jaar nemen de tegoeden op de betaalrekeningen weer toe, mogelijk door alle macro-economische onrust. Dat heeft volgens financieel psycholoog Anne Abbenes een reden.
"We komen uit een onzekere periode. En dan gaat een oer-overlevingsmechanisme in het brein in werking", legt ze uit. "Hoe onzekerder een situatie is of is geweest, hoe meer we naar controle zoeken. Geld op een betaalrekening is zo'n gevoel van controle. Dat geeft ons rust. We weten nog steeds niet wat er kan gebeuren. Er zijn oorlogen, een nieuwe regering, nieuwe virussen. Daar gaan we weer, denken we onbewust. Geld niet uitgeven is een gevoel van controle houden."
Mensen zijn gewoontedieren
Maar naast logische redenen kan er ook een psychologische verklaring zijn om het geld renteloos op de betaalrekening te laten verstoffen. "Mensen zijn gewoontedieren", vat Dijkstra het samen. "Jarenlang loonde sparen niet omdat de rente zo goed als nul was. Daarnaast is het makkelijker om niets te doen. Zeker als je iets doet en je krijgt er niets voor." Veel geld blijft daarom op de betaalrekening staan: "Het zit niet in ons systeem om iets nieuws te gaan doen als we geen beeld hebben wat het oplevert."
Abbenes vult aan dat mensen onbewust een soort script volgen hoe bij het omgaan met geld: "Dat komt vooral uit hun jeugd. Opvoeding en zelfs oude familietrauma's met geld gaan lang mee. Mensen die vlak na de oorlog geboren zijn blijven altijd voorzichtig met geld. Wie in de jaren 90 geboren is zal flink schrikken, maar als eerste weer geld gaan uitgeven."
Dat 'geldscript' verklaart volgens Abbenes ook waarom we na de coronapandemie geld massaal op de betaalrekening houden. "Ons brein houdt niet van veranderingen, ook als dat een positief effect zou hebben. Dat wordt versterkt bij macro-economische onzekerheden. Geld op de rekening houden voelt dan veilig. Je kunt de inflatie en de spaarrente uitleggen, maar het deel in het brein waarin dit geldscript plaatsvindt is onbewust niet voor rede vatbaar. Je spreekt de matroos aan, en niet de kapitein van het schip."
