Dertig jaar na laatste Franse kernproeven komt kanker op Tahiti veel voor

• 

  Meike Wijers

  correspondent Australië

Beelden van de idyllische eilandengroep Frans-Polynesië, midden in de Stille Oceaan, gaan tijdens de Olympische Spelen de hele wereld over. Op Tahiti wordt vandaag de finale van het golfsurfen gehouden.

Maar het Franse overzeese gebied heeft ook een duistere geschiedenis. Door Franse kernproeven is bijna de gehele bevolking blootgesteld aan gevaarlijk radioactief materiaal. Nu, bijna dertig jaar later, komt er mogelijk een nieuw parlementair onderzoek naar de gevolgen.

Hinamoeura Morgant-Cross (35) is een van de duizenden slachtoffers van het kernprogramma. Op haar vierentwintigste kreeg ze te horen dat ze leukemie heeft. Ze is de zoveelste vrouw in haar familie die ziek is. Ook haar overgrootmoeder, oma, moeder, tante en zus hebben vormen van kanker.

In deze video vertelt ze haar verhaal:

Ze zit op de veranda van het huis van haar grootouders in het kustplaatsje Mateia op het eiland Tahiti. Hier bracht ze haar jeugd door. "In die tijd wist ik niets over de kernproeven die Frankrijk hier uitvoerde, we hadden het er nooit over. Ik dacht dat het onschuldige testen waren, een stuk of vier of vijf."

In werkelijkheid voerde Frankrijk gedurende dertig jaar 193 kernproeven uit in Frans-Polynesië. Na grote internationale druk werd het programma in 1996 beëindigd, jaren nadat andere westerse landen met nucleaire testen waren gestopt.

Als een van de laatste westerse landen sloot Frankrijk zich vervolgens aan bij het Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty, een internationaal akkoord dat kernwapenproeven verbiedt.

Gevolgen desastreus

Tijdens de eerste testperiode in Frans-Polynesië, van 1966 tot 1974, voerde Frankrijk de proeven bovengronds uit. De gehele toenmalige bevolking van Tahiti, het dichtstbevolkte eiland van Frans-Polynesië, werd daarbij blootgesteld aan gevaarlijke nucleaire straling. Later werden de proeven ondergronds uitgevoerd.

Dat Morgant-Cross desondanks lang niet wist hoe grootschalig het nucleaire testprogramma was, is niet vreemd. De Franse overheid heeft al die jaren geen openheid van zaken gegeven over de kernproeven en de veroorzaakte stralingsniveaus. De boodschap was dat de kernproeven veilig waren.

"Mensen geloofden dat, ook al wist men van kernproeven door onder meer de Verenigde Staten op de Marshalleilanden dat de gevolgen desastreus waren", zegt Morgant-Cross, die sinds 2023 in het parlement van Frans-Polynesië zit.

Aanvankelijk was de lokale bevolking blij met de komst van het nucleaire programma, want het leverde veel werk en geld op. Frankrijk investeerde in de regio, waardoor de welvaart hard groeide. "We waren enthousiast over de kernproeven, maar we werden voorgelogen", zegt Joel Hoiore van de belangenvereniging Moruroa e Tatou die zich inzet voor slachtoffers.

En dat is nodig. Verschillende vormen van kanker komen hier buitensporig veel voor. In totaal zijn er 23 kankersoorten die worden veroorzaakt door de nucleaire straling. Hoeveel mensen precies ziek zijn of zijn overleden door de kernproeven, is niet bekend. "Frankrijk heeft dat bewust niet bijgehouden", zegt Hoiore.

Naast inwoners van de eilandengroep hebben ook 2000 Franse militairen die hier tijdens de kernproeven gestationeerd waren op zijn minst één vorm van kanker gekregen.

Nooit officiële excuses

In 2021 bleek uit onderzoek door een Frans collectief van onderzoeksjournalisten dat bewoners van het eiland Tahiti waren blootgesteld aan 500 keer de stralingsdosis die een mens kan verdragen. Maar de bevolking werd nauwelijks gewaarschuwd voor de gevaren.

In datzelfde jaar zei president Macron tijdens een bezoek aan Frans-Polynesië dat Frankrijk verantwoordelijk is voor de gevolgen van de kernproeven. "Ik denk dat we niet dezelfde tests zouden hebben gedaan in bijvoorbeeld Bretagne. We deden het hier, omdat het verder weg was", aldus Macron. Officiële excuses bleven echter uit.

Dure gezondheidszorg

Sinds 2010 is er een compensatieregeling, maar de aanvraagprocedure is complex. Moruroa e Tatou helpt slachtoffers die hier aanspraak op willen maken. "Veel mensen beginnen er niet aan, omdat ze zoveel papieren moeten invullen om te bewijzen dat ze slachtoffer zijn. De bureaucratische rompslomp schrikt ze af", zegt Hoiore.

Ook Morgant-Cross doet geen poging om compensatie te krijgen. "Ik ben de rest van mijn leven ziek, daar is geen prijs voor te bedenken", zegt ze. Ze is de politiek in gegaan om te vechten voor erkenning. Ze wil dat Frankrijk gaat betalen voor de dure gezondheidszorg, zodat zieke mensen in Frans-Polynesië geholpen kunnen worden. Nu moeten veel patiënten nog naar het buitenland voor een behandeling.

Van het mogelijk nieuwe parlementaire onderzoek heeft ze weinig verwachtingen. "Nadat Frankrijk jarenlang tegen ons heeft gelogen, vertrouw ik onderzoek door de Franse overheid niet meer", zegt ze.

Ze werkt samen met de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), een wereldwijde campagne met als doel kernwapens af te schaffen. Haar hoop is dat er uiteindelijk een internationaal, onafhankelijk onderzoek komt.