Rosemary Fowler (98) alsnog geëerd voor subatomaire ontdekking uit 1949

75 jaar nadat ze zonder haar proefschrift af te maken de universiteit verliet om voor haar gezin te zorgen, heeft Rosemary Fowler toch nog haar titel. De Universiteit van Bristol geeft haar op 98-jarige leeftijd een eredoctoraat voor haar baanbrekende onderzoek dat lang over het hoofd werd gezien.

Op haar 22ste was Fowler een van de weinige vrouwelijke pioniers in een nieuwe tak van de natuurkunde, de deeltjesfysica. Met de aanvang van het atoomtijdperk leerden wetenschappers de onverwacht complexe en curieuze 'deeltjesdierentuin' op subatomair niveau kennen. Neutronen, protonen en elektronen kregen gezelschap van volslagen nieuwe vondsten als meson, pion en uiteindelijk quarks, die van gekkigheid maar 'smaken' toebedeeld kregen als charm, up en strange.

Fowler ontdekte een van die deeltjes die zich op een totaal onverwachte manier gedroeg. Sporen van kosmische straling die waren vastgelegd in een foto-emulsie wezen op een deeltje dat in drieën uiteengevallen was, terwijl het tot dan toe alleen in twee delen was geëindigd. Vanwege het K-vormige patroon dat het had achtergelaten, werd het een K-meson genoemd of kaon.

"Ik wist meteen dat dit iets nieuws en belangrijk was. We zagen dingen die nog nooit iemand had gezien - zo ging dat in de deeltjesfysica. Heel opwindend."

Opgewonden over de vondst schreef Fowler zo snel mogelijk drie wetenschappelijke artikelen, waarvan twee voor het prestigieuze Nature. Promoveren op het onderwerp zat er echter niet in: na haar huwelijk met collega Peter Fowler brak ze haar academische carrière af voor haar gezin.

"Het was een pragmatische keuze. Nog maar weinig vrouwen werkten, er was een woningtekort en voedsel was nog op rantsoen", legde Nobelprijswinnaar Paul Nurse uit bij de toekenning van het eredoctoraat. "Rosemary besloot Peters werk vanuit huis te steunen terwijl zij hun dochters opvoedde."

Nurse erkende dat die keuze ertoe geleid had dat Fowlers bijdrage niet op waarde werd geschat, hoewel haar PhD-begeleider Cecil Powell in 1950 de Nobelprijs kreeg voor zijn ontdekkingen op dit vlak en de methode die hij ervoor gebruikte. Nurse: "We hebben Rosemary's werk als natuurkundige niet zo geprezen als had gemoeten."

Revolutionair raadsel

Volgens Nurse legde de ontdekking van Fowler "de basis voor ontdekkingen die nog altijd het werk van natuurkundigen vormen en ons begrip van het universum vergroten". Zo leidde het merkwaardige kaon-gedrag tot het inzicht dat zulke minuscule deeltjes zich niet gedragen als ballen op een biljartlaken, maar juist fundamentele natuurwetten aan hun laars lijken te lappen.

"Revolutionair", noemt Nurse het. Wetenschappers waren bijna een decennium bezig het raadsel op te lossen waarmee Fowler hen achtergelaten had. Het uiteindelijke antwoord betekende dat bestaande newtoniaanse spelregels op de schop moesten.

Nurse is ervan overtuigd dat Fowler het ver had geschopt als ze aan de universiteit was blijven werken. Zo bleef ze ook aan de keukentafel met haar echtgenoot de fundamentele bouwstenen van ons universum bespreken, wat ertoe leidde dat twee dochters doorstudeerden.

"Ik wilde als kind al natuurkundige worden omdat het zo spannend klonk. Mijn ouders spraken constant over onderzoek", herinnert dochter Mary zich. Zijzelf zou jarenlang hoofd zijn van Darwin-college in Cambridge.

Fowler zelf reageerde bescheiden op de ceremonie, waarbij ook haar kinderen en (achter)kleinkinderen aanwezig waren. Ze zei "heel geëerd" te zijn door de titel, maar voegde eraan toe "eigenlijk sinds toen niets te hebben gedaan dat bijzondere aandacht verdient".