Koehandel in Straatsburg: Von der Leyen wil door als Commissievoorzitter

• Tijn Sadée

  Correspondent Europese Unie

Wordt Ursula von der Leyen opnieuw de voorzitter van de Europese Commissie? De Duitse christendemocraat, die de machtige post de afgelopen vijf jaar al bekleedde, heeft de steun nodig van de meerderheid van de 720 nieuwe Europarlementariërs.

Donderdag stemmen die in Straatsburg over haar mogelijke herbenoeming. 720 gedeeld door 2 plus 1 is 361: onder EU-watchers in Straatsburg draait de rekenmachine-app deze dagen overuren.

Alom wordt Von der Leyen geprezen om haar kordate optreden in crisistijd. Haar Commissie loodste de Europese Unie door de coronapandemie, agendeerde de ambitieuze Green Deal-klimaatplannen en ijverde voor steun aan Oekraïne tegen de Russische agressor.

Maar er is een keerzijde. De Europese boer is het slachtoffer van de strenge klimaatregels en 'Brussel' trekt te veel macht naar zich toe, vinden haar tegenstanders. Zij willen de huidige EU juist drastisch hervormen.

Dissidenten in de fractie

Meer dan ooit is het Europees Parlement verdeeld in twee kampen. Gaat de Duitse workaholic, zoals Von der Leyen bekend staat, het halen? Op haar eigen Europese Volkspartij (EVP), de christendemocratische fractie die met 188 zetels de grootste is in het Parlement, lijkt ze te kunnen rekenen.

Lijkt, want het gaat om een geheime stemming waarbij elke Europarlementariër zelf beslist. Ze moet rekening houden met dissidenten binnen haar fractie. En hoe harkt ze stemmen uit andere Europese fracties binnen om aan de benodigde 361 zetels te komen?

'Nee', zegt radicaal-rechts

Meteen na de Europese verkiezingen, begin juni, werd duidelijk dat Von der Leyens EVP door wil met de aloude 'coalitie van het midden' met de Europese sociaaldemocraten (S&D) en liberalen (Renew). Maar door de forse aanwas van radicaal-rechtse partijen in heel Europa is de macht van dat 'midden' minder vanzelfsprekend geworden.

Inmiddels hebben de radicaal-rechtse partijen zich over drie fracties in het Europees Parlement verspreid. Naast de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR, onder aanvoering van de Italiaanse premier Meloni) zijn er twee nieuwe fracties ontstaan.

Bij de Patriotten voor Europa zitten de partijen van onder andere Orbán, Wilders en Le Pen. Bij de fractie Europa van Soevereine Landen heeft de Duitse AfD de leiding. Bij elkaar opgeteld bezet radicaal-rechts, dat overwegend tegen een tweede termijn voor Von der Leyen is, ruim een kwart van de zetels in het Parlement.

Beloftes doen

Om zeker te zijn van haar zaak moet de Duitse beloftes doen. Het is "de gebruikelijke koehandel", klinkt het in de wandelgangen. "Fracties willen toezeggingen ten aanzien van beleid dat zij belangrijk vinden", zegt CDA-Europarlementariër Tom Berendsen, net als Von der Leyen lid van de EVP.

Voorwaarde voor zijn steun aan haar is "een minder bureaucratisch Brussel", zegt hij. "Ze moet niet langer tot zes cijfers achter de komma dingen opdringen aan de lidstaten. Een land als Nederland komt dan knel te zitten in te nauwe regelgeving."

Met lichte tegenzin

In 2019 onthielden de Europese Groenen zich van stemming toen Von der Leyen kandidaat was. De reserve tegen Von der Leyen bij de Groenen heeft alles te maken met "haar twijfelachtige optreden tegen rechtsstaatschenders als Orbán", zegt de Duitse Groenen-Europarlementariër Daniel Freund.

Eind 2023 gaf Von der Leyen haar zegen aan de uitkering van 10 miljard euro EU-subsidiegeld aan Hongarije, dat tot die tijd bevroren was vanwege de corruptie in Hongarije. "Ze heeft te weinig en te laat ingegrepen tegen de opmars van 'illiberalen' als Orbán", aldus Freund.

Toch denkt de Duitse Europarlementariër dat de Groenen merendeels "met lichte tegenzin" Von der Leyen zullen steunen, in ruil voor haar belofte om te blijven investeren in de Green Deal. Daarnaast beseffen de Groenen dat een eventueel mislukken van haar kandidatuur alleen maar wordt toegejuicht door politici als Orbán die op ramkoers liggen met Brussel.

Hoge posten

"Jammer dat de Groenen overstag gaan," zegt Partij voor de Dieren-Europarlementariër Anja Hazekamp. Haar partij maakt deel uit van de Europese fractie Links. Zij noemt Von der Leyen "een windvaan".

Toen er Europese wetgeving moest komen om de productie van landbouwgif tegen te gaan "liet Von der Leyen zich ompraten door de grote bedrijven die dat gif produceren", zegt ze. Ze doelt op het besluit van de Commissie van begin dit jaar om het gebruik van pesticiden in 2030 toch niet te halveren.

"Nu radicaal-rechts op dossiers als migratie en klimaat 'minder, minder' roept, houd ik mijn hart vast", zegt Hazekamp. "Gaat ze daar de komende jaren ook aan toegeven?"

Opvallend onderdeel van de 'koehandel' was afgelopen dagen de toekenning van een aantal hoge posten in het Europees Parlement aan de eurosceptische fractie ECR. In ruil gaan naar verwachting veel ECR-Europarlementariërs alsnog vóór Von der Leyen stemmen.