Windmolens of Apaches? Extra laagvlieggebieden botsen met energieplannen
Rolf Schuttenhelm
redacteur Klimaat
De nieuwe coalitie wil voor de energietoelevering van Nederland minder afhankelijk worden van olie en gas geleverd door autocratische regimes. Dat kan door zelf meer duurzame energie te produceren. Verreweg de goedkoopste optie: wind op land. Maar op een deel van de plekken waar windmolens kunnen komen, wil ook Defensie aanspraak maken.
En dat zorgt voor een duivels dilemma:
Vanwege de verslechterde veiligheidssituatie in de wereld heeft Defensie uitbreidingsplannen. En een deel daarvan botst met de plannen voor windenergie, blijkt uit gezamenlijk onderzoek van de regionale omroepen en de NOS. Het gaat om de uitbreiding van laagvlieggebieden voor militaire helikopters. In zulke gebieden kunnen volgens Defensie geen (grote) windparken staan, vanwege het risico op ongelukken.
De veiligheidssituatie in de wereld is "ernstig verslechterd", zegt kolonel Jos van der Leij van de Koninklijke Luchtmacht. Dat betekent dat er naast meer materieel en menskracht ook behoefte is aan meer oefenen. "Extra laagvlieggebieden zijn nodig om onze vliegers de training te geven die noodzakelijk is."
Defensie hoopt op extra laagvlieggebieden in onder andere Zeeland, Noord-Brabant en een deel van het rivierengebied onder Utrecht. Daarnaast zou er een groot laagvlieggebied moeten komen over de zuidoostelijke rand van de Veluwe en vrijwel de gehele Achterhoek. Zeker dat laatste potentiële laagvlieggebied staat haaks op de windplannen in die regio.
De Achterhoek heeft op een aantal plekken nog een authentiek landschap met kleine boerenkavels, gescheiden door eeuwenoude houtwallen. Dit coulissenlandschap is relatief gevoelig voor verstoring. Leg er een snelweg of hoogspanningsleiding doorheen, en de ervaring is heel anders. Niet alleen voor mensen, maar bijvoorbeeld ook voor broedvogels.
Iemand die zich inzet voor het behoud van de Achterhoekse houtwallen is bioloog Dick van Hoffen. Zowel windmolens als helikopters vormen een extra verstoring van het authentieke landschap. Van Hoffen is er dus niet blij mee, maar wil het dilemma ook niet tekort doen. "Ik moet zeggen dat ik er genuanceerd in sta, want de belangen van duurzame energie en veiligheid staan buiten kijf."
Overlast voor mens en natuur beperken
Van Hoffen merkt dat zijn denken evolueert: "Een paar weken terug wandelde ik op de Lüneburger Heide in Duitsland en toen kwamen er jachtvliegtuigen laag over. Dat gaf mij een heel andere beleving dan een paar jaar geleden. Toen was het vooral ergernis, nu meer 'goed dat ze er zijn'."
"Het is vooral van belang de beste plek te zoeken met de minste overlast", zegt Van Hoffen. "Zowel bij windparken als bij laagvliegen zijn er maatregelen denkbaar waarbij in de meest kwetsbare perioden schade aan natuur en overlast voor de samenleving kan worden beperkt."
Het gaat in de Achterhoekse zoekgebieden niet per se om grootschalige windparken. In Lochem bestaat een voorstel voor een gezamenlijk energieproject met drie windmolens, op een stukje opener land. Een projectontwikkelaar, twee lokale boeren en een Lochemse energiecoöperatie met zo'n 1400 leden werken samen aan het idee. Ongeveer de helft van de inkomsten gaan bij zo'n gezamenlijk energieproject naar lokale betrokkenen.
Het kleine initiatief bij Lochem hoeft de plannen van Defensie niet per se te bijten. "Een enkele windmolen is op zich geen probleem, daar kun je omheen", zegt kolonel Van der Leij. "Maar een windmolenpark waar echt heel veel windmolens staan is ongeschikt en onveilig om bij te gaan laagvliegen."
De energietransitie en nationale veiligheid zijn beide van nationaal belang, erkent hij. Op plekken waar de twee vormen van ruimtegebruik niet samengaan, moet het kabinet volgens Defensie kiezen.
Ten aanzien van windplannen zou zo'n interventie opmerkelijk zijn, aangezien het Rijk daarvoor juist had besloten de regie bij lokale overheden te leggen - waaronder de dertig verschillende energieregio's. Overigens heeft Defensie officieel ook zeggenschap: bij de bouw van grote windparken is altijd een verklaring van geen bezwaar nodig van Defensie.
