Wees voorbereid: als lng-tankers niet meer varen, moeten we alternatief hebben

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat en Energie

Duurzame energie versnellen en tegelijk de optie houden om zelf olie en gas te winnen. Het lijkt strijdig met elkaar, maar Nederland en Europa zouden er goed aan doen als we onze veiligheid willen versterken, zeggen experts tegen de NOS.

Die veiligheid is in het geding, en de samenleving moet het onverwachte gaan verwachten, waarschuwde NAVO-admiraal Rob Bauer in januari. Zo'n onverwachte gebeurtenis vond 26 september 2022 plaats, toen de Nord Stream-pijpleiding werd opgeblazen. Wat als dat zou gebeuren op de bodem van de Noordzee? Daar stroomt gas vanuit Noorwegen, vorig jaar 30 procent van de Europese vraag.

Een nog groter aandeel, 42 procent, bereikt Europa inmiddels per schip, als vloeibaar gas (lng). "Ook in de lng-handel bestaan knelpunten, waar de doorvoer kan worden lamgelegd", waarschuwt energie-expert Jilles van den Beukel, van The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). "Zoals de Straat van Hormuz."

Die zeestraat vormt het smalle eindpunt van de Perzische Golf, tussen Oman en Iran. In geval van oorlog vormen tankschepen er een makkelijke prooi. Dan stopt niet alleen de toevoer van lng uit Qatar, maar ook olie uit Koeweit, de Emiraten, Irak en Saudi-Arabië. Dat speelt nu al bij een ander tankerknelpunt in het Midden-Oosten: de Rode Zee. Door aanvallen op schepen door de aan Iran gelieerde Houthi-rebellen varen er 70 procent minder lng-tankers via die snelste route naar Europa.

Hoe kunnen Nederland en de rest van Europa zich wapenen tegen zulke risico's voor de energietoevoer? De oplossing bestaat uit een groot aantal puzzelstukjes, zegt energie-expert Georg Zachman van de Brusselse denktank Bruegel. De eerste stap ligt voor de hand: infrastructuur beschermen. En het helpt om grotere energievoorraden te hebben. Zo beschikt Nederland over vier ondergrondse gasopslagen. Aan het einde van de winter zijn ze nog half vol - ongeveer genoeg voor een kwart van ons jaarlijks gasgebruik.

Nederland heeft ook een "strategische oliereserve", beheerd door het Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA). Doel is brandstoffen ter beschikking te stellen in geval van rampen, waaronder oorlog. Sinds 2019 bevindt de voorraadplicht van de COVA zich op het EU-minimum. Dat is genoeg voor 61 dagen brandstofverbruik.

Nou willen grote conflicten nog wel eens langer duren dan een paar maanden. Daarom zou Europa er goed aan doen om ook 'back-up capaciteit' te bewaren, zegt Zachman. "Door bijvoorbeeld productie mogelijk te houden in oude mijnen en gasvelden, zoals in Nederland."

Het gasveld van Groningen was eens het grootste van Europa. Na de productiestop in januari zit er naar schatting nog 450 miljard kubieke meter gas in de grond. In een absoluut noodscenario waarin Noors aardgas én lng wegvallen, zou dat tijdelijk kunnen voorzien in een basale gasvoorziening van Noordwest-Europa.

Maar woensdag werd bekend dat meerdere partijen de laatste putten vervroegd willen volstorten met beton. Ook in een oorlogssituatie is winning daarna niet meer mogelijk. "Het zou verstandiger zijn deze infrastructuur voorlopig te behouden", zegt Van den Beukel kritisch.

Verduurzaming versnellen

De experts pleiten nadrukkelijk niet voor een fossiele renaissance. Integendeel, zegt Zachman: "De omschakeling naar duurzame energie maakt ons beter bestand tegen invloeden van buitenaf." Maar momenteel zijn we nog voor meer dan driekwart afhankelijk van fossiele bronnen, grotendeels van buiten Europa.

Als we dat aandeel sneller willen terugdringen, moeten we vergunningstrajecten verkorten, zegt Olof van der Gaag, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie (NVDE). "Het is vaak acht jaar praten, twee jaar bouwen. Terwijl er tijdens het hoogtepunt van de gascrisis in 2022 in no time een lng-terminal stond in de Eemshaven. Het kán dus wel. Die aanpak zouden we voor de hele transitie moeten gebruiken, waaronder de versterking van het stroomnet."

De puzzel wordt ook eenvoudiger als we met minder energie toekunnen, zegt Van der Gaag. Bedrijven zijn verplicht om energiebesparende maatregelen te nemen, die zich financieel terugverdienen binnen 5 jaar. "We denken dat er nog veel te halen valt door hierop te handhaven, net als op de label C-verplichting bij kantoren. Daar voldoet 40 procent niet aan."

De terugverdientijd op de bespaarplicht zou volgens Van der Gaag bovendien kunnen worden verlengd naar 7 jaar. Op die termijn loont het voor bedrijven ook om te investeren in duurzame energie. "Die norm wordt vaak voor consumenten aangehouden, dus waarom niet ook voor bedrijven."