Niemand voorzag de zooi op straat door uitbreiding van statiegeld
Stickers met "geen statiegeldflesjes of -blikjes in deze zak" in Amsterdam. Boetes op het openmaken van afvalzakken in Nijmegen. En een speciale ring aan vuilnisbakken voor blikjes in Eindhoven. Allemaal reacties op opengebroken vuilnisbakken, kapotgescheurde vuilniszakken en daaruit voortvloeiende rotzooi op straat sinds de invoering van statiegeld op flesjes en blikjes.
Het ministerie had niet voorzien dat die rotzooi zou ontstaan, blijkt uit documenten die de NOS opvroeg via de Wet open overheid (Woo).
In deze documenten spreekt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) over onder meer de innamepunten, de hoogte van het statiegeld en hoe de politiek, het bedrijfsleven en ngo's zullen reageren op de plannen. Maar nergens wordt genoemd dat het invoeren zou kunnen leiden tot overlast en extra kosten.
De Nederlandse Vereniging van Reinigingsdiensten (NVRD) zei eerder dat er bij grote gemeenten twee extra fte op jaarbasis nodig zijn om dit op te ruimen.
Premiejagers
Halverwege 2021 voerde Nederland statiegeld in op kleine flesjes (1 miljard stuks per jaar). Vorig jaar april kwamen daar blikjes bij (jaarlijks 2,5 miljard stuks). Blikjes en flesjes in het zwerfafval nemen af, zegt de NVRD, maar de rotzooi op straat door opengebroken vuilnisbakken neemt toe. "De schaal waarop dit zou gebeuren, was van te voren moeilijk in de schatten", zegt een woordvoerder.
Uit de documenten en onze vragen daarover blijkt dat ook het ministerie dit niet had voorzien. In een adviesrapport aan de overheid staat alleen de verwachting dat "zogeheten premiejagers geprikkeld worden om blikjes en flesjes zwerfafval op te rapen en in te leveren."
Ook Rob Buurman, directeur van ngo Fair Resource Foundation, had dit niet verwacht. "We zijn uitgegaan van het buitenland en daar gebeurde dit niet." Waarom hier wel? "Kennelijk leven er genoeg mensen in Nederland in zulke armoede dat het loont om prullenbakken te doorzoeken. En misschien hebben we in vergelijking met andere Noord-Europese landen een hogere dichtheid mensen en leven we meer op straat. Dat leidt tot meer blikjes en flesjes in openbare prullenbakken."
Maar het komt volgens Buurman vooral doordat het statiegeld te laag is en er te weinig innameapparaten zijn. "Als ik ergens een blikje frisdrank koop, moet ik dat de rest van de dag bij mij houden, thuis verzamelen en later naar een supermarkt brengen. Voor veel mensen is dat te veel gevraagd."
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de NVRD wijten het ook aan te weinig inzamelpunten waar je geld terugkrijgt. Ze pleiten voor een systeem zoals in Duitsland, waar ieder verkooppunt verplicht ook een innamepunt heeft.
Geen innameplicht
Want aan innamepunten schort het nog steeds. In 2018 staat al in een nota van het ministerie dat er "heldere, afrekenbare afspraken moeten komen over het aantal te plaatsen innameapparaten en de termijn waarop ze er moeten staan". Een eerste grove inschatting van het ministerie is 10.000 innamemachines. 8000 machines is een "aanvaardbaar resultaat uit de onderhandeling, 5000 het minimum".
En dit ging nog alleen om de invoering van statiegeldflesjes, bij blikjes zouden er nog veel meer inleverapparaten bij moeten. Uiteindelijk is het aan het bedrijfsleven overgelaten hoeveel en waar ze geplaatst werden en bleef een verplichting uit. Aan dat minimum voor alleen flesjes (die 5000 machines) is pas kort geleden voldaan, meer dan twee jaar na de invoering.
250 miljoen euro boete
In Verpact, de organisatie achter het statiegeldsysteem, zijn supermarkten, producenten en importeurs verenigd. Ze beloofden in december beterschap, na teleurstellende inleverpercentages (68 procent ingeleverde flesjes in plaats van het wettelijke doel van 90 procent) en druk vanuit de samenleving.
In drie jaar tijd werd bijna 400 miljoen euro geïncasseerd statiegeld niet uitgedeeld. Verpact zegt dat geld te gebruiken voor informatiecampagnes en ruim 5000 nieuwe innamepunten. Ook werd de financiële bijdrage van drankproducenten (producenten moeten meebetalen aan het statiegeldsysteem) aan het statiegeldsysteem verlaagd.
Verpact zegt in 2026 het doel te halen, maar dat vindt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) niet snel genoeg. Die wil sneller verbetering, anders dreigen dwangsommen tot 250 miljoen euro. Ook wil de Inspectie het statiegeld voor alles verhogen naar 50 cent. Verpact is het daar niet mee eens en heeft gedreigd met een rechtszaak. Een procedure loopt nog.
Verpact laat wel weten dat het een proef is gestart met het plaatsen van speciale donatiebakken met een klepje zodat men de flesjes en blikjes eruit kan halen zonder de prullenbak open te breken.
