Wie is Julian Assange, wat is WikiLeaks en waar is hij van beschuldigd?

Na een jarenlange juridische strijd komt WikiLeaks-oprichter Julian Assange waarschijnlijk onverwacht vrij. Dat lijkt een einde te maken aan het verhaal van de hacker die klokkenluider en een wereldwijde beroemdheid werd nadat hij zeer gevoelige overheidsgeheimen had onthuld op zijn platform. Vier vragen en antwoorden over de man achter WikiLeaks.

Wie was Julian Assange vóór WikiLeaks?

Assange wordt geboren op 3 juli 1971 in Queensland, in het noordoosten van Australië. Als tiener begint hij te sleutelen aan een Commodore 64, een van de eerste thuiscomputers, en leert hij coderen. Als Assange begin twintig is, is hij een vaardige en productieve hacker. In 1996 levert dat zijn eerste problemen op met justitie. Assange bekent in de rechtbank van Melbourne schuldig te zijn aan 24 aanklachten wegens hacken.

De rechter neemt de aanklachten weliswaar serieus, maar oordeelt ook dat Assange waarschijnlijk geen kwaadaardige bedoelingen had, maar werd gemotiveerd door "intellectuele nieuwsgierigheid". Hij krijgt een boete en wordt vrijgelaten.

In 2006 richt Assange WikiLeaks op, een mediaorganisatie en website waar klokkenluiders anoniem documenten over overheden en bedrijven kunnen lekken. Julian Assange zei ermee "een zoektocht naar radicale transparantie en waarheid" te starten.

Waardoor werden WikiLeaks en Assange zo bekend?

In de beginjaren van WikiLeaks werd er materiaal geüpload variërend van de handleiding van het Amerikaanse leger voor het detentiekamp in Guantanamo Bay, Cuba, tot interne documenten van de Scientologykerk en enkele e-mails van de Republikeinse vicepresidentskandidaat Sarah Palin uit 2008.

Vier jaar na oprichting weet WikiLeaks de wereldwijde aandacht op zich gericht, wanneer er honderdduizenden documenten worden gelekt over de oorlogen in Irak en Afghanistan.

Eén lek uit die tijd krijgt de meeste aandacht. Het gaat om de beelden van een incident uit 2007 in Bagdad waarbij een tiental Iraakse burgers, onder wie twee medewerkers van persbureau Reuters, worden neergeschoten vanuit een helikopter van het Amerikaanse leger.

Chelsea Manning, een voormalige inlichtingenanalist voor het Amerikaanse leger in Irak die honderdduizenden documenten lekte naar WikiLeaks, wordt in 2013 door een krijgsraad veroordeeld tot 35 jaar wegens spionage. Daarmee is meteen ook bewezen dat de garantie van anonimiteit voor het lekken naar WikiLeaks niet waterdicht is. Manning wordt uiteindelijk in 2020 vrijgelaten.

Waar werd Assange van beschuldigd en aangeklaagd?

In 2010 beschuldigen twee Zweedse vrouwen Assange van aanranding en verkrachting. Beide vrouwen zeggen dat ze een relatie met hem hadden, maar dat hij later tegen hun wensen in had gehandeld, door tijdens de seks met een condoom te knoeien en met de ander seks te hebben terwijl ze sliep. In november van dat jaar vaardigen de Zweedse autoriteiten hiervoor een internationaal arrestatiebevel uit tegen hem. Assange wordt in Londen gearresteerd en kort daarna op borgtocht vrijgelaten. Dan begint een langslepende juridische strijd tegen het internationale arrestatiebevel.

Assange bestrijdt de aantijgingen. Hij zegt valselijk beschuldigd te zijn als voorwendsel om hem uit te kunnen leveren aan de VS vanwege zijn werk voor WikiLeaks. Wanneer zijn juridische mogelijkheden zijn uitgeput, gaat hij in 2012 naar de ambassade van Ecuador in Londen waar hij politiek asiel krijgt. Assange kan daarna het gebouw niet verlaten. omdat hij dan gearresteerd zou worden.

In april 2019 wordt de asielstatus van Assange door Ecuador ingetrokken en wordt hij door de Britse politie uit het ambassadegebouw gehaald. Na zijn arrestatie wordt hij direct schuldig bevonden aan het schenden van borgtochtvoorwaarden toen hij in 2012 de Ecuadoraanse ambassade in vluchtte en de politie meldt ook dat hij op verzoek van de Verenigde Staten is aangehouden. Hij wordt naar een gevangenis in Londen gebracht.

In juni van dat jaar dient de VS formeel bij Groot-Brittannië een uitleveringsverzoek in voor Assange, op grond van samenzwering met Manning, het op illegale wijze verkrijgen van overheidsdocumenten over de oorlogen in Irak en Afghanistan. Amerikaanse aanklagers willen dat Assange terechtstaat wegens het schenden van een spionagewet. De in totaal achttien aanklachten tegen hem kunnen resulteren in een maximale gevangenisstraf van 175 jaar. Assange vecht de uitlevering aan.

Nieuwsuur maakte eerder dit jaar een overzichtsvideo over de Amerikaanse uitleveringszaak:

Hoe liepen de Zweedse en Amerikaanse zaken af?

In november 2019 wordt in Zweden het vooronderzoek in de verkrachtingszaak stopgezet vanwege te weinig bewijs. Ook is er te veel tijd verstreken om de zaak door te zetten, luidt de conclusie.

In 2021 oordeelt een Britse rechtbank in het voordeel van Assange met betrekking tot zijn verzoek om niet uitgeleverd te worden aan de VS. De Amerikaanse regering tekent daarna met succes beroep aan tegen die uitspraak. In mei van dit jaar besluit het Britse Hooggerechtshof dat Assange in hoger beroep mag tegen zijn dreigende uitlevering aan de Verenigde Staten.

Vandaag, 25 juni 2024, lijkt een deal gesloten te zijn over zijn vrijlating. In de deal staat dat Assange schuld bekent aan een van de achttien aanklachten die tegen hem lopen in de spionagezaak. Als ruil hiervoor mag de 52-jarige Assange vermoedelijk terugkeren naar Australië, na 12 jaar juridische strijd.

Op deze korte beelden is te zien dat Assange zonder handboeien in een vliegtuig stapt in Engeland: