Herdenkingsjaar slavernijverleden bijna voorbij, maar 'angel is er nog niet uit'

• Anneke Polak

  redacteur Binnenland

Hoop, emotie en blijdschap voerden de boventoon in het Oosterpark in Amsterdam toen koning Willem-Alexander op 1 juli 2023 het herdenkingsjaar slavernijverleden aftrapte met excuses. Nu, bijna een jaar later, is de stemming totaal anders. "Er is geen punt, geen komma, maar een backspace gezet met dit nieuwe kabinet dat eraan komt", zegt Mitchell Esajas van The Black Archives, een archief van zwart erfgoed.

In aanloop naar het herdenkingsjaar maakte toenmalig premier Rutte excuses voor het Nederlands slavernijverleden. "We doen dit, om staande op de drempel van een belangrijk herdenkingsjaar, samen de weg vooruit te vinden", zei Rutte op 19 december 2022. "We delen niet alleen het verleden, maar ook de toekomst. Dus zetten we vandaag een komma, geen punt."

Er kwam een bewustwordingsfonds, rehabilitatie voor de Curaçaose vrijheidsstrijder Tula, er is een begin gemaakt met een slavernijmuseum en er komt een Nationaal Herdenkingscomité. Ook waren er het hele jaar door activiteiten, van theater tot podcast, van discussies tot muzikale bijeenkomsten.

Maar de opbrengsten van het herdenkingsjaar worden binnen de zwarte gemeenschap wisselend bekeken. De scepsis van Esajas begon al met de woorden van koning Willem-Alexander, die bij de aftrap van het herdenkingsjaar vergiffenis vroeg voor het gebrek aan handelen van zijn voorouders bij deze misdaad tegen de menselijkheid. "Ten kon drai, tijden zijn veranderd", sprak de koning. "Maar niet in positieve zin", stelt Esajas, die doelt op de komst van een nieuw kabinet met de PVV als grootste partij.

'Slavernijgedram'

De vraag is dan ook hoe de afsluiting van het herdenkingsjaar op 1 juli in het Oosterpark zal gaan verlopen. De koning is dit jaar niet aanwezig, Kamervoorzitter Bosma (PVV) is dat wél. De man die in zijn rol als Tweede Kamerlid vorig jaar aangaf het bewustwordingsfonds een cadeautje voor linkse activisten te vinden.

"Het interesseert me helemaal niks, ga iets nuttigs doen met dat geld. Ik wil niet bewust gemaakt worden, stop daarmee. Het slavernijgedram is al jarenlang aan de gang. Het is 200 miljoen aan propaganda en indoctrinatie", zei Bosma destijds.

Toenmalig Tweede Kamerlid van BIJ1 Sylvana Simons, die eind vorig jaar de Kamer verliet, waarschuwde aan de vooravond van het herdenkingsjaar nog dat herstelmaatregelen van grotere waarde zijn dan symbolische woorden. "Het bewustwordingsfonds, het slavernijmuseum en investeringen in het onderwijs over het koloniaal en slavernijverleden zijn niet structureel en dragen niet bij aan de verbetering van de materiële realiteit van de nazaten", zei Simons. "Bewustwording is van wezenlijk belang maar de groep die de minste bewustwording nodig heeft, wordt nog altijd het hardst geraakt door de voelbare nalatenschap van de slavernij."

Nog niet klaar

Ook het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden adviseerde in 2021 om te werken aan erkenning, excuses en herstel. Die eerste twee punten zijn er gekomen, maar herstel is er nog niet, stelt oud-voorzitter Dagmar Oudshoorn. "Mensen denken bij herstel aan betalingen, maar het is veel breder dan dat. Het is rechtzetten van wat er in het verleden is gebeurd en de doorwerking daarvan bestrijden. We zijn nog bij de komma, niet bij een punt."

Ook Oudshoorn ziet het risico op een 'backspace', waar Esajas het over heeft. "Of het een backspace zal zijn, moeten we gaan zien. Laten we zeggen dat voor de gemeenschap de aangekondigde aanwezigheid van Kamervoorzitter Bosma door zijn uitspraken wel een klap in het gezicht is."

'Excuses onomkeerbaar'

Demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap was verantwoordelijk voor het herdenkingsjaar slavernijverleden. Hij is minder pessimistisch. "Voor mij is dit het meest betekenisvolle wat ik als minister heb mogen meemaken. Veel mensen hebben zich gehoord en gezien gevoeld. Ik voel dat we met elkaar een drempel over zijn gegaan. De excuses van de premier en het vragen om vergiffenis door de koning zijn onomkeerbaar."

Of het uiteindelijke doel van het herdenkingsjaar slavernijverleden is behaald, daarover twijfelt voorzitter Linda Nooitmeer van het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). "De angel is er nog niet uit, de sociaaleconomische achterstanden zijn nog niet ingelopen. De rehabilitatie van Tula, het op te richten slavernijmuseum, dat is allemaal mooi en belangrijk. Maar de vraag is - at the end of the day - of de meest kwetsbaren hiermee echt geholpen zijn."

Zo had zij graag meer geld naar onderwijs zien gaan, maar noemt ze het wel positief dát de 100 miljoen euro aan beleidsintensiveringen wordt uitgetrokken. Met de komst van het nieuwe kabinet hoopt Nooitmeer vooral bij lokale overheden stappen vooruit te kunnen zetten. "We gaan de schouders niet laten hangen."