Militante prins en andere Reichsbürger staan terecht voor plannen staatsgreep

• Chiem Balduk

  correspondent Duitsland

Een aanklacht van 617 pagina's, 260 getuigen die worden gehoord en 25 advocaten. Het zijn de cijfers bij het gigantische proces tegen de vermoedelijke leiders van de zogenoemde Reichsbürger in Duitsland. De groep rond prins Heinrich XIII Reuss, die vandaag voor het eerst voorkomt, wordt verdacht van het vormen van een terroristische organisatie, die als doel had om met geweld de Duitse regering omver te werpen. In 2022 werden ze opgepakt.

De Reichsbürger accepteren het huidige Duitsland niet als land en beweren dat het Duitse Rijk (1871-1945) nog altijd bestaat. Met een staatsgreep had de groep ministers willen ontvoeren en een nieuwe regering willen aanstellen, met prins Reuss als staatshoofd. De 72-jarige vastgoedbaas komt uit een adellijke familie (zijn moeder was een nicht van koningin Juliana), die zich van hem heeft gedistantieerd.

In het proces moet duidelijk worden hoe vergevorderd de coupplannen waren. Een regeringsverklaring zou al klaar hebben gelegen, ministers waren aangewezen en honderden wapens ingekocht.

Er zijn lijsten opgedoken, van onder meer burgemeesters die 'gezuiverd' moesten worden. De samenzweerders werkten toe naar 'dag X', waarop ze in actie zouden komen, maar zover is het niet gekomen.

De verdachten

Naast de prins staan nog acht verdachten terecht in Frankfurt, waar een nieuwe, zwaarbeveiligde rechtszaal is gebouwd. Het gaat onder meer om een bekende anti-coronavaccinatie-activist, die het ministerie van Gezin was toegezegd, een financieel adviseur en een Russin. Ook staat een voormalige luitenant-kolonel van de Bundeswehr terecht, evenals twee andere hooggeplaatste militairen.

Een belangrijke verdachte is oud-rechter Birgit Malsack-Winkemann, die tot 2021 namens de rechts-radicale AfD in de Bondsdag zat. Zij zou tips hebben gedeeld wanneer zoveel mogelijk politici te pakken zouden zijn.

Tweemaal zou ze Reichsbürger met een militaire achtergrond hebben rondgeleid door de gangen en tunnels van de Rijksdag, ter voorbereiding op de gewapende machtsovername. Een van hen ontkent en beweert dat ze eigenlijk op zoek waren naar een satanistisch kindermisbruiknetwerk door politici.

Onderhandelingen met geallieerden

Het plan was om na de staatsgreep nieuwe 'onderhandelingen' aan te gaan met de geallieerde overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog. De Reichsbürger richtten zich specifiek op Moskou, omdat werd gehoopt dat Rusland te hulp zou schieten.

Het is onduidelijk in hoeverre de Russen een rol speelden in de plannen. Over de Russische verdachte Vitalia B. is relatief weinig bekend, onduidelijk is bijvoorbeeld of ze voor Russische diensten werkte.

Via haar zou contact zijn gelegd met het Russisch consulaat, dat inging op een uitnodiging om in gesprek te gaan met vermoedelijke Reichsbürger die over de oorlog in Oekraïne wilden spreken. Volgens Duitse media stelde de groep zich pro-Russisch op. Tot een gesprek kwam het niet: een dag voor de afspraak werden de verdachten opgepakt.

Uit reconstructies, opgesteld na de arrestaties, valt op dat de groep zich redelijk lang ongestoord kon voorbereiden op de staatsgreep. De Reichsbürger wisten een breed netwerk op te zetten, (oud-)militairen en politieagenten te werven en wapens te kopen.

Lange tijd werden de Reichsbürger als een onschuldig clubje gezien. Het zouden wat geschiedenisfanaten zijn die in iets onhaalbaars geloven. En ook na de arrestatiegolf werd er spottend over de groep gesproken, met een gekke prins als leider.

Daadwerkelijk de macht overnemen was hoogstwaarschijnlijk niet gelukt, maar met honderden wapens en bijna 150.000 stuks munitie had de groep wel grote schade kunnen aanrichten en politieke leiders kunnen doden.

Dat heeft Duitsland wakker geschud. Sinds het oprollen van de groep is de bezorgdheid over rechtsextremisme toegenomen. De regering wil de wapenwet aanpassen, om het gemakkelijker te maken om wapens af te pakken.

Volgens de meest recente overheidscijfers beschikten zo'n 400 mogelijke Reichsbürger over een wapen. Daarnaast bestaan er zorgen over hoe wijdverbreid het gedachtegoed binnen de overheid is. Tegen zeker 400 agenten lopen tuchtprocedures vanwege mogelijke rechts-extremistische opvattingen, waar Reichsbürger onder worden geschaard.

Ondertussen is het aantal Reichsbürger volgens de veiligheidsdienst alleen maar toegenomen. Het aantal wordt geschat op 23.000 aanhangers, van wie 2100 bereid zouden zijn geweld te gebruiken. De ideologie trekt een allegaartje aan sympathisanten aan, van anti-vaxxers en 'esoterische' autonomen tot geschiedenisliefhebbers en extreemrechtse, antisemitische complotdenkers.

In 2022 vertelde een aanhanger van de Reichsbürger wat hem aanspreekt aan de ideologie:

Naast het proces tegen de vermoedelijke politieke kopstukken staat in Stuttgart de vermoedelijke militaire tak terecht. Volgende maand begint nog een derde proces in München tegen acht overige leden. Reden voor het opsplitsen is het gigantische dossier, dat onmogelijk door één rechtbank behandeld zou kunnen worden.

In Frankfurt zijn 48 procesdagen uitgetrokken, tot januari 2025, maar de rechtbank zegt dat de zaak ook langer kan duren. De verdachten riskeren gevangenisstraffen tot 15 jaar.