Al zeker 42 minderjarige bommenleggers aangehouden: 'De gevolgen zijn groot'
Sophie Feenstra
redacteur Binnenland
Alleen dit jaar al zijn er zeker 42 minderjarige verdachten aangehouden voor het plaatsen van een explosief bij huizen, of plannen daarvoor. De jongsten waren 11 jaar oud. Politie, justitie en jongerenwerkers waarschuwen voor de manier waarop deze jongeren benaderd worden: laagdrempelig, veelal in groepen op sociale media.
Hoe gaat dat benaderen, waarom gaan ze in op verzoeken om mee te werken en wat zijn de gevolgen voor deze jongeren? De NOS sprak met jongerenwerkers en jeugdbeschermers en bekeek uitspraken van rechtszaken waarin minderjarigen terechtstonden voor het veroorzaken van explosies, en tekende het verhaal op van een scholier die werd gepakt bij het plaatsen van zo'n bom.
In deze video van NOS Stories vertelt 'Liam' hoe hij door de politie werd aangehouden bij het plaatsen van een explosief:
Hoe raak je hierin verzeild?
Dat gaat heel makkelijk, zegt jongerenwerker Peter Ottens. Hij is de oprichter van welzijnsorganisatie YETS Foundation in Schiedam en begeleidt kwetsbare jongeren. "Soms krijgen ze op hun telefoon een privébericht, maar veel jongeren komen de oproepen tegen in groepen op Snapchat. Je wordt daar door vrienden in toegevoegd en zit dan in een groep met tientallen jongeren uit de stad. Je weet vaak niet wie daar allemaal in zitten, dus er hoeft maar één iemand te zijn met verkeerde intenties en die hele groep wordt bereikt."
Vaak begint het met de simpele vraag wie een betaald klusje wil doen. Pas later horen de jongeren dat het gaat om het plaatsen van een explosief bij een deur.
Dat ziet ook Diede van der Heijden, manager jeugdreclassering in Den Haag. "Het begint met een berichtje: 'Wil je een dienst leveren voor een paar honderd euro?' Dat klinkt heel aantrekkelijk en laagdrempelig."
Vaak kunnen de jongeren de gevolgen dan nog niet overzien. "Pas als je erin zit wordt duidelijk wat je moet doen en dan zit je vast. Dat is heel anders dan wanneer iemand je direct al vraagt: "Wil je een gewapende straatroof doen?" Dan weet je meteen dat het menens is en waar je dus ja tegen zegt."
Waarom gaan jongeren op deze oproepen in?
De explosies komen inmiddels zo vaak voor, dat ook minderjarigen wel zouden kunnen weten waaraan ze beginnen. Waarom gaan ze dan toch op voorstellen in? "Af en toe worden jongeren onder druk gezet om het te doen", zegt jeugdwerker Ottens. "Dan horen ze: als jij dit explosief niet voor die deur legt, leggen wij hem voor de deur bij je familie."
Maar hij ziet dat de meeste jongens het doen uit bewijsdrang. "Soms is er te weinig geld in het gezin, maar zelfs dan is de behoefte aan geld vooral een behoefte om erbij te horen. Met kleding en spullen. Om maar te laten zien: ik ben niet arm, ik ben iemand. Uiteindelijk willen we allemaal ergens bij horen, vooral als je dat van huis uit niet hebt meegekregen."
Soms gaan jongeren er ook bewust op in om verder te komen in het criminele milieu.
Wie de opdrachtgevers zijn wordt vrijwel nooit duidelijk. Het contact loopt via online berichten (die vaak ook meteen weer verdwijnen) en via meerdere tussenpersonen. Die weten volgens Ottens de jongeren te overtuigen met mooie verhalen: "Dat je zo weer thuis bent als je wordt gepakt, want je bent minderjarig. Die jongere zal niet snel uitzoeken of dat ook echt zo is."
Staan ze echt zo weer op straat?
Dat verschilt, zegt Jenny van der Meer, gedragswetenschapper bij Jeugdbescherming west. "Zeker de echt jonge jongens wil je niet te lang in jeugddetentie hebben. Je loopt daar het risico dat ze in contact komen met jongeren die nog veel dieper in het criminele milieu zitten. Je wilt eigenlijk dat ze zo snel mogelijk hun normale routine weer oppakken met school en eventueel de sportclub".
Maar dat betekent niet dat de gevolgen gering zijn. "Er volgt na detentie eigenlijk altijd een vorm van toezicht en begeleiding, dat kan zo twee jaar duren." Per jongere wordt gekeken wat nodig is. Je kunt denken aan een meldplicht, gesprekken met de ouders erbij, weerbaarheidstrainingen en behandeling van eventuele psychische problemen. Ook wordt gezocht naar werk of een opleiding.
Ingaan op zo'n opdracht kan dus grote gevolgen hebben. "Als je gepakt en veroordeeld wordt heb je voor je leven een strafblad", zegt manager jeugdreclassering Van der Heijden. "Dat heeft een behoorlijke impact op je toekomst. Ik spreek wel eens jongens die in de beveiliging of bij defensie willen werken. Die moet ik dan meteen uit de droom helpen: dat gaat lastig worden met een strafblad."
Wat kun je er tegen doen?
Het benaderen van de jongeren is moeilijk tegen te gaan, zeggen alle partijen. Wat wel kan is het gesprek aangaan met jongeren: wat maakt dat je hiervoor openstaat? "Wanneer je doorvraagt en verder komt in je relatie met de jongere, kom je soms op verdriet van het missen van een vader in het gezin of armoede", vertelt jongerenwerker Ottens. "Dan kunnen we samen ontdekken: wat is een positiever alternatief om aan die behoefte te voldoen?"
Dat soort gesprekken zijn er nog onvoldoende, vindt hij. "Het wordt echt onderschat hoeveel jongeren hiervoor benaderd worden."
Juist minderjarigen blijken soms makkelijk te verleiden. De politie zegt nog geen beeld te hebben hoe groot het aandeel minderjarige verdachten precies is. Duidelijk is wel dat het grootste deel van de verdachten jonger dan 23 is.
