'Vreedzame' bonobo's blijken bepaald geen lieverdjes
Bonobo's hebben naam de vredelievende hippies onder de mensapen te zijn: ze bedrijven doorlopend de liefde met elkaar en helpen vreemdelingen, zelfs als ze er zelf niet beter van worden. Chimpansees daarentegen gelden als superagressief, jagen in groepen op elkaar en eten soms zelfs hun soortgenoten op.
Maar dat is niet het hele verhaal, blijkt uit nieuw onderzoek. Daarin blijken de bonobo's onderling soms juist agressiever te zijn dan chimpansees. Bonobomannetjes belagen elkaar drie keer zo vaak met fysieke agressie als chimpanseemannetjes. Ook agressief gedrag zonder fysiek geweld komt bij de bonobomannetjes bijna drie keer zo vaak voor. De agressiefste mannen zijn bovendien het succesvolst bij de vrouwen. De resultaten zijn verschenen in wetenschappelijke vakblad Current Biology.
De Franse onderzoekers namen drie bonobo-gemeenschappen in Congo en twee chimpanseegemeenschappen in Tanzania onder de loep. Daarbij maakten ze bij alle groepen gebruik van precies dezelfde methode, zodat een goede vergelijking mogelijk was. De apen werden daarbij onderworpen aan zogenoemde 'focal follows', waarbij ze individueel een hele dag werden gevolgd. De onderzoekers noteerden niet alleen elke agressieve interactie, maar ook met wie die was en of er sprake was van agressief contact.
Minder agressief tegen vrouwtjes
"Hartstikke goed en verrassend", noemt evolutionair psycholoog Evy van Berlo van de Universiteit van Amsterdam de studie. Ze was zelf niet betrokken bij het onderzoek, maar heeft zowel met bonobo's als met chimpansees gewerkt. "We weten eigenlijk nog maar weinig van bonobo's, ook door de politieke situatie in Congo, waar ze leven. De resultaten nuanceren het bestaande idee over bonobo's. Die nuance is belangrijk, want er is meer agressie, maar die is wel minder intens dan bij chimpansees."
Zo zijn er meer nuances aan te brengen. Want de mannetjesbonobo's zijn juist weer minder agressief tegen vrouwtjes. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat bij de bonobo's de vrouwtjes de baas zijn, terwijl bij de chimpansees de mannetjes de leiding hebben, zegt Van Berlo. Dat kan mogelijk ook verklaren dat de vrouwtjesbonobo's weer agressiever zijn tegen mannetjes dan de vrouwtjeschimpansees tegen hun mannetjes.
Getemd of ongetemd?
De bevindingen roepen vragen op over de theorie van de zelf-domesticatie. Die theorie beweert dat mensen en nog een klein aantal andere diersoorten als het ware zichzelf hebben getemd, door agressieve soortgenoten een kleinere kans op voortplanting te geven. Vanuit dit perspectief zouden bonobo's zichzelf wel hebben getemd, maar chimpansees niet.
Maar nu blijkt dat bonobomannetjes niet alleen agressiever tegen elkaar zijn, maar dat de agressieve exemplaren ook nog eens succesvoller zijn bij de vrouwtjes. "Dat betekent dat vrouwtjes niet altijd voor de aardige mannetjes kiezen", zegt hoofonderzoeker Maud Mouginot daarover in een begeleidend persbericht.
"Dit biedt een nieuw perspectief op zelfdomesticatie", zegt ook Van Berlo. "We dachten dat vrouwtjesbonobo's een voorkeur hadden voor minder agressieve mannetjes. Maar misschien moeten we ook kijken naar de intensiteit van die agressie". De onderzoekers zelf benadrukken dat ze het idee van de bonobo als vreedzame apensoort en de chimpansee als de agressieve soort niet helemaal onderuit willen halen. "Het idee is dat er veel meer complexiteit is in beide soorten", vindt Mouginot.
Hoe dan ook zal er meer onderzoek nodig zijn om harde conclusies te kunnen trekken. Het is bijvoorbeeld bekend dat er grote verschillen in agressie kunnen zijn tussen groepen apen en er zijn nu slechts twee groepen bonobo's onderzocht. Ook lag de focus in dit onderzoek overwegend op het gedrag van de mannetjes. Maar dat maakt de resultaten van deze studie in de ogen van Van Berlo niet minder overtuigend: "De bonobo's waren zelfs agressiever dan de meest agressieve chimpanseegroep die we kennen."
