EU-deal met Egypte verwacht ter waarde van ruim 7 miljard, wat lost het op?

• Guus Boeren

  redacteur Brussel

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, reist vanmiddag samen met de premiers van België, Italië en Griekenland af naar Egypte. Ze kondigen daar naar verwachting een nieuwe migratiedeal van de Europese Unie met het land aan.

Egypte krijgt 7,4 miljard euro aan leningen en giften om de grens met Libië te versterken, meldde de Financial Times eerder. Zo moet de toenemende migrantenstroom uit Sudan opgevangen worden. Volgens VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn het afgelopen jaar zo'n 450.000 Sudanezen gevlucht naar Egypte.

De EU en Egypte hebben elkaar op dit moment nodig. Europa wil er alles aan doen om de migratiestroom te beperken, uit vrees voor grote aantallen vluchtelingen uit Sudan en Gaza. Ondertussen zit Egypte in economisch zwaar weer. De inflatie is ten opzichte van vorig jaar opgelopen tot meer dan 30 procent.

De overeenkomst met Egypte wordt de nieuwste in een rij migratiedeals die de Europese Unie sloot met omringende landen. Vorig jaar sloot een Europese delegatie met onder meer demissionair premier Rutte een overeenkomst met Tunesië. Als blauwdruk diende de deal met Turkije uit 2016, toen dat land in ruil voor 6 miljard euro migranten moest tegenhouden die op weg waren naar Europa.

Steeds zichtbaarder

In de Tunesiëdeal werd de samenwerking breder. In ruil voor betere grensbewaking kon het land, dat grote economische problemen heeft, financiële steun en investeringen in de energiesector en landbouw tegemoetzien.

Volgens migratie-expert Sarah Wolff, als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Leiden, probeert Europa met deze 'migratiediplomatie' doorreislanden als Tunesië en Egypte aantrekkelijk te maken voor migranten om te blijven. "We zien dat migratiediplomatie steeds meer een uitruil wordt. Europa helpt buurlanden met bijvoorbeeld de overheidsfinanciën en krijgt daar migratiecontroles voor terug."

Begin deze maand maakte de Europese Commissie bekend ook een deal met Mauritanië te hebben gesloten. Vanuit dat land proberen migranten de Canarische Eilanden te bereiken. Deze zeeroute is de laatste maanden sterk in trek, maar ook levensgevaarlijk. Naar schatting ruim 6000 mensen overleefden vorig jaar de oversteek niet.

De migratiedeals stuiten ook op kritiek. Donderdag sprak het Europees Parlement zich nog uit tegen het uitbetalen van 150 miljoen euro door de Europese Commissie aan Tunesië. Meerdere Europarlementariërs spraken zorgen uit over de rechtstaat en mensenrechten in het land en beschuldigden de Europese Commissie van het "financieren van dictators".

De samenwerking met Tunesië verliep daarvoor al niet soepel. Een paar maanden na het bezegelen van het akkoord tussen de EU en Tunesië weigerde president Saied de financiële steun van de Europese Unie. Later stortte het land al betaalde steun zelfs terug. Inmiddels is die kwestie opgelost.

Ook mensenrechtenorganisaties zijn sinds het begin van de Tunesiëdeal kritisch. Zij noemen het schandalig dat de EU overeenkomsten sluit met landen waarbij mensenrechten niet gegarandeerd worden. Zo zouden groepen migranten vorig jaar door Tunesië in de woestijn zijn achtergelaten.

Julia Verheul, politiek adviseur bij hulporganisatie Save the Children, was onlangs in Egypte voor onderzoek naar de situatie van vluchtelingen in het land. Zij vreest bij de aanstaande Egyptedeal voor dezelfde fouten. "We zitten op een glijdende schaal. Kinderen op de vlucht worden zonder proces gedetineerd en uitgezet. We vragen ons af wat voor de EU de bodem is."

Volgens deskundige Wolff is het daarnaast de vraag of de migratiedeals de komst van vluchtelingen naar Europa überhaupt terugdringen. "Wanneer er vanwege nieuwe afspraken ineens strenger gecontroleerd wordt op een bepaalde route, dan zien we vaak dat mensen een langere en gevaarlijkere weg kiezen."

Verkiezingen in aantocht

Ook bij de Europese verkiezingen, begin juni, lijkt migratie weer een voornaam thema te worden. Uit onderzoek van denktank ECFR blijkt dat migratie een van de belangrijkste onderwerpen is voor kiezers.

Volgens Wolff zijn de migratiedeals daar niet los van te zien. "De EU gebruikt die om zichzelf op dit thema op de kaart te zetten. Ze willen laten zien aan de Europese bevolking dat ze migratie serieus nemen."

Ook politieke partijen zetten flink in op het onderwerp. Zo pleit de grootste Europese politieke partij, de christendemocratische EVP, in het verkiezingsprogramma voor uitbreiding van de Europese grenswacht en het opvangen van migranten buiten de EU. Dat laatste voorstel heeft veel weg van een controversieel plan van de Britse regering waarin migranten naar Rwanda worden gedeporteerd.

Ondanks alle bezwaren lijkt de politieke wil voor dit soort afspraken nog te bestaan. VVD-Europarlementariër Malik Azmani noemt de migratiedeals noodzakelijk. "Het is een vraagstuk van de lange adem, maar met deze acties pakken we weer de controle over wie Europa binnenkomt."