'Lekkende NCTV'er kan gevolgen hebben voor relatie Marokko en Nederland'

De spionagezaak rond een medewerker van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid kan diplomatieke gevolgen hebben voor de relatie tussen Nederland en Marokko, stellen veiligheidsexperts. Gisteren begon de rechtszaak tegen de 64-jarige Ab el M., die ervan wordt verdacht staatsgeheimen gelekt te hebben aan Marokko.

"In het verleden zijn er wel gevallen geweest waarbij na dit soort zaken diplomaten werden uitgezet", zegt Willemijn Aerdts, inlichtingenonderzoeker van de Universiteit Leiden in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co. Zij denkt dat daar al gesprekken over gevoerd zijn, "maar ik denk dat het nog te vroeg is om daar nu uitspraken over te doen".

Omdat de rechtszaak net is begonnen, is alleen nog bekend wat het Openbaar Ministerie heeft gedeeld. De verdachte heeft nog geen verklaring afgelegd. Wel is duidelijk dat hij een bekend gezicht was in het gebouw van de NCTV. Hij heeft een Marokkaanse achtergrond en kon als analist vergaderingen en overleggen bijwonen.

Gechanteerd

Hij had honderden documenten in huis van de inlichtingendienst AIVD en tientallen van de militaire inlichtingendienst MIVD, die hij mogelijk wilde doorspelen aan de Marokkaanse veiligheidsdienst. Volgens het OM bestaat het contact tussen El M. en de Marokkaanse inlichtingendienst mogelijk al sinds 1995.

Waarom hij dit zou hebben gedaan is nog onduidelijk. El M. mag volgens zijn advocaat niks zeggen vanwege zijn geheimhoudingsplicht. Aerdts: "Over dit geval weten we het natuurlijk nog niet. Als je naar de wetenschappelijke literatuur over inlichtingen kijkt, zijn er wel verschillende redenen te bedenken waarom mensen hun daden plegen: geld is er een van, soms de eer en ook een ideologie."

In soortgelijke gevallen werden medewerkers soms ook gechanteerd, bijvoorbeeld als zij gokschulden hadden, zegt hoogleraar geschiedenis en veiligheidsexpert Beatrice de Graaf. Ook zij benadrukt dat er nog veel is wat we nog niet weten over deze zaak. El M. zou bijvoorbeeld onder druk gezet kunnen zijn, of een zogenoemde opbouwagent kunnen zijn die al van meet af aan werkte voor de Marokkaanse overheid.

Het staat vast dat een van de documenten die de man in zijn bezit had een analyse is van de AIVD uit 2021 over de Marokkaanse inlichtingenactiviteiten in Nederland, die nog steeds actueel is. "Marokko is een land dat controle probeert te houden op mogelijke targets in het buitenland; het wordt er wel van beschuldigd Marokkaanse mensenrechtenactivisten te volgen bijvoorbeeld", zegt De Graaf.

"Verder is Marokko koploper in Noord-Afrika en het Middellandse Zeegebied in de strijd tegen terrorisme. Veel terroristen in Nederland hebben een Marokkaanse achtergrond. Een aantal is of wordt uitgezet naar Marokko. De angst onder deze gedetineerden is dat ze dan in handen komen van de veiligheidsdiensten die al alles van hen weten."

Topgeheimen

Nog lang niet alles wat bij de verdachte in beslag werd genomen, is onderzocht. Op gegevensdragers die bij hem werden gevonden is meer dan 46 terabyte informatie te vinden. De documenten die hij heeft meegenomen zullen niet de topgeheimen van de twee inlichtingendiensten zijn, stelt De Graaf.

Vermoedelijk zijn in het gebouw van de NCTV vooral bewerkte analyses te vinden. "Als er documenten van de inlichtingendiensten naar het gebouw van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding toegaan, dan zullen de diensten voorzichtig zijn. Het zullen geen kroonjuwelen zijn, zoals informatie over lopende inlichtingenoperaties."

Semi-autoritaire staat

Dat een land spioneert in een bevriend land, is formeel not done, legt De Graaf uit. "Officieel meld je het als je een operatie runt in het land van een bondgenoot." Zij noemt als voorbeelden onder meer drugsoperaties en onderzoeken naar terroristische netwerken.

"Dat moet je melden. Maar dat gebeurt niet altijd. De Verenigde Staten hebben wel vaker operaties gerund zonder dat te melden in Nederland. En in dit geval kon Marokko het absoluut niet melden, want dit was een operatie die tegen Nederland gericht was."

Dat Nederland ook in Marokko op deze manier documenten steelt, acht De Graaf vrijwel onmogelijk. "Marokko is een zogeheten semi-autoritaire staat, geen open democratie zoals Nederland. Daar wordt meer op mensen gelet. Er wordt zelfs gezegd dat Marokko de krachtigste veiligheidsdienst van heel Noord-Afrika heeft."

Eén hand op de rug

Een open democratie vecht volgens De Graaf "met één hand op de rug". "Je bent eigenlijk altijd in het nadeel. Maar de vraag is wel, als dit allemaal waar blijkt te zijn: hoe schadelijk is dit uiteindelijk voor Nederland? Mogelijk lopen vooral de Nederlanders met een Marokkaans paspoort hierdoor een risico."

De volgende zitting in de zaak is in mei. El M. blijft in ieder geval tot die tijd vastzitten.