In Ierland lukte het om kinderen weer goed te laten lezen
Sophie Moerland
redacteur Binnenland
Begin december werd na internationaal onderzoek opnieuw bevestigd dat het slecht gesteld is met de leesvaardigheid van Nederlandse kinderen. Hoewel de resultaten niet verrassend waren, zijn de zorgen onverminderd groot. Hoe kan het tij worden gekeerd? In Ierland is het gelukt.
Uit het internationale onderzoek bleek dat Nederlandse scholieren van 15 jaar de afgelopen jaren telkens slechter zijn gaan lezen. Een derde van hen haalt het niveau niet om goed te functioneren op school en in de maatschappij. Daarmee scoren ze slechter dan leerlingen in veel andere EU-landen.
Al veel langer blijkt uit onderzoek dat Nederlandse leerlingen steeds slechter lezen. De onderwijsinspectie waarschuwde hier de afgelopen jaren ook voor. Twee jaar geleden wees de inspectie in een rapport op Ierland.
Daar gebeurde in 2009 wat Nederland nu ook is overkomen: het land duikelde naar beneden op de internationale ranglijst, met een reeks onderwijshervormingen tot gevolg.
Enorme schok
Harold Hislop was van 2010 tot 2022 hoofd van de Ierse schoolinspectie. Hij was een van de drijvende krachten achter de hervormingen en kan zich nog goed herinneren dat de resultaten van het onderzoek gepubliceerd werden. "Het leidde tot een enorme schok, zowel in de onderwijswereld als de politiek. Iedereen vroeg zich af wat er was misgegaan."
Maar die schok had ook een positief effect. Van de scholen, tot het ministerie van Onderwijs, de schoolinspectie en de politiek: alle neuzen stonden ineens dezelfde kant op. Iedereen was bereid zich te committeren aan hervormingen op lange termijn.
Onder regie van Hislop werden de lerarenopleidingen met een jaar verlengd en kwam er intensievere begeleiding voor beginnende docenten. Ook kreeg de schoolinspectie een aangepaste rol: die bleef nog altijd de prestaties van afzonderlijke scholen controleren, maar hielp nu ook mee met het bedenken van oplossingen.
En met succes. Ierland hoort tegenwoordig tot de toplanden als het gaat om leesvaardigheid. Het is het best presterende Europese land en op de lijst van geïndustrialiseerde landen staat het op de tweede plaats achter Singapore.
Hun woordenschat is groter en hun schrijfvaardigheid verbetert. We onderschatten wel eens hoeveel voordelen het heeft.
Net als in Nederland werd het verlies in leesplezier als een van de belangrijke oorzaken van de achteruitgang in leesvaardigheid gezien, vertelt Lorraine McConkey. Zij is docent Engels op een middelbare school in Dublin en coördineert een project dat lees- en taalvaardigheid moet bevorderen.
In een tijdperk waarin scholieren liever met hun mobiele telefoon bezig zijn, was het lezen van een boek voor hen niet meer vanzelfsprekend. Daarom introduceerde McConkey een vrij leesuurtje voor haar leerlingen. "Puur voor het plezier." De scholieren mogen zelf kiezen wat ze lezen. Het kan een roman zijn, maar ook een stripboek. "En als ze naar een audioboek willen luisteren, is dat ook prima."
Voor sommige leerlingen is het hun favoriete uur van de week, constateert McConkey. En het had effect. "Hun woordenschat is groter en hun schrijfvaardigheid verbetert. We onderschatten wel eens hoeveel voordelen het heeft."
Hoewel de onderwijshervormingen vruchten hebben afgeworpen, benadrukken de Ieren dat een toverformule voor het verbeteren van leesvaardigheid niet bestaat. Hislop: "Sorry, er is geen heilige graal."
Afstuderen op lezen
In Nederland wordt de laatste jaren ook geprobeerd het tij te keren, op verschillende niveaus. Van het masterplan basisvaardigheden waarvoor het ministerie van Onderwijs 1 miljard euro beschikbaar stelt, tot scholen die overgaan op ander leesonderwijs.
Ook op de opleidingen tot basisschoolleraar wordt hierover nagedacht. Op hogeschool IPABO in Amsterdam en Alkmaar bestaat sinds dit studiejaar de afstudeerrichting lezen. De studenten verdiepen zich in hun laatste jaar in de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor effectief en motiverend leesonderwijs.
"Vroeger gingen we uit van losse begrijpend lezen-lessen," legt docent Inouk Boerma, lector lezen, uit. "Hier worden leesstrategieën aangeleerd. Zoals het gebruiken van kopjes om de inhoud van de tekst te voorspellen of signaalwoorden herkennen. Leerlingen leren hier vooral trucjes en niet diep en kritisch lezen."
Rijke teksten
Het leesonderwijs moet geïntegreerd worden in alle vakken. Bovendien is het belangrijk dat er goed geschreven, inhoudelijk interessante teksten worden gelezen, zogenoemde 'rijke teksten'. Kinderen moeten weer meer boeken lezen, er met elkaar over in gesprek gaan en zelf schrijven.
Vervolgens moeten de aankomend leerkrachten het ook in de praktijk toepassen, maar dat blijkt niet altijd makkelijk. Een student geeft aan dat scholen met de Cito-toetsen in aantocht toch weer overgaan op de oude manier van begrijpend leesonderwijs, omdat die beter aansluit bij de toetsen.
"We weten vanuit onderzoek best wat werkt. Maar het kost tijd om het in de praktijk te brengen. Dat vereist ook iemand die zegt 'ja, dit is belangrijk en dit gaan we zo doen'. Een schoolleider moet daar ook achter staan. Het is niet iets wat een individuele leerkracht kan doen."
