Meer alleenstaande jonge vreemdelingen naar Nederland in 2023, vooral Syriërs

• Rolinde Hoorntje

  Redacteur Binnenland

Het aantal alleenstaande minderjarige vreemdelingen dat in Nederland asiel aanvraagt groeit. Tot en met november van dit jaar vroegen ruim 5400 alleenreizende jongeren asiel aan in Nederland, tegenover ongeveer 4200 in 2022 en 2200 in 2021.

In de afgelopen jaren is hun aandeel binnen de hele asielstroom toegenomen. De alleenreizende jongeren, zogenaamde amv'ers, vertegenwoordigen dit jaar 16 procent van het totale aantal eerste asielaanvragen. In 2015 was dat nog zo'n 9 procent. Vandaag presenteert instituut WODC onderzoek aan de Tweede Kamer naar de drijfveren van deze groep.

Eerder was het beeld dat de regelingen voor asiel en nareis in Nederland relatief gunstig waren en snel. Dat was destijds een belangrijke reden waarom deze jongeren voor Nederland kozen, volgens de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

Fadi en Mohammad waren minderjarig toen ze in 2022 naar Nederland kwamen:

Het is volgens de onderzoekers te verwachten dat de informatie over de lange wachttijden die nu in Nederland bestaan, rondgaat onder de jongeren. En dat het positieve imago van Nederland met snellere procedures geen reden meer is om naar Nederland te komen, zegt hoofdonderzoeker Isik Kulu-Glasgow. "Al zou het kunnen dat er nog steeds foutieve informatie rondgaat onder de jongeren."

Per toeval

De meeste jongeren komen per toeval in Nederland terecht. Ze vluchten omdat het onveilig is in hun eigen land of in de landen waar ze in eerste instantie naartoe zijn gevlucht. Zo worden Eritrese jongeren uit Israël gedeporteerd en vallen minderjarige vluchtelingen in Libië regelmatig in handen van mensenhandelaars. Doordat vluchtroutes complexer worden, onder meer door pushbacks, ontstaat er een vertragingseffect waardoor we dit jaar een opeenhoping van aanvragen zien.

Onder de Dublinverordening mag een minderjarige asielzoeker niet worden teruggestuurd naar het land van aankomst in Europa. Dat maakt doorreizen binnen Europa makkelijker. De jongeren beslissen vaak pas onderweg naar welk land ze gaan. Er kunnen dan vele redenen zijn waarom ze in Nederland terechtkomen.

Soms gebeurt dit door informatie die ze vooraf hebben gekregen van bekenden of op advies van mensensmokkelaars. Soms spelen vage positieve associaties zoals het Nederlandse voetbal een rol. Maar het kan ook zijn dat ze onderweg bevriend raken met mensen die onderweg zijn naar Nederland.

De reis duurt doorgaans anderhalf tot drie jaar. In die periode kan er veel gebeuren, waardoor de eindbestemming verandert. Zo kan het zo zijn dat ze Nederland als tussenstop zien voor hun eindbestemming, maar door de politie als minderjarige in de trein worden aangehouden en naar Ter Apel worden gebracht. Ook het strenge asielbeleid in andere Europese landen zoals Denemarken heeft effect op hun keuze voor Nederland.

Uit Syrië

De helft van de jongeren komt uit Syrië. Zij hebben na hun vlucht vaak meerdere jaren nabij hun thuisland gewoond. Maar naarmate ze daar meer te maken kregen met discriminatie en verslechterende economische omstandigheden, zoals in Turkije, reisden ze door naar Europa.

Ze kiezen vaker bewust voor Nederland vanwege het positieve imago van een veilige samenleving waar mensenrechten zijn gewaarborgd en jongeren toekomstperspectief hebben. Daarnaast hebben ze een groot sociaal netwerk in Nederland. "Syriërs zijn vaker hogeropgeleid en hebben meer toegang tot kennis over vluchtroutes en netwerken die ze delen via sociale media", zegt onderzoeker Kulu-Glasgow.

Na het recordjaar 2015, toen 98.850 amv'ers asiel aanvroegen in Europa, daalde het aantal aanvragen tot ongeveer 13.000 in 2019. Sindsdien stijgt het aantal amv'ers dat in Nederland asiel aanvraagt, net als in de rest van Europa. In 2022 waren dat er 39.520 in Europa en in 2023 waren het er tot en met november 37.345.

Nederland in top 3 EU

Het aantal alleenreizende jongeren dat naar Nederland komt, stijgt sneller dan in de rest van Europa, schreef de IND vorig jaar al. Let wel: niet overal hoeven onbegeleide jongeren asiel aan te vragen. In Frankrijk en Spanje komen ze in het jeugdbeschermingssysteem terecht. In 2015 stond Nederland nog op de zevende plek van landen met het meeste asielaanvragen van onbegeleide jongeren. In 2023 vroegen alleen in Duitsland en Oostenrijk meer alleenreizende jongeren asiel aan.

Onderstaande grafieken laten de ontwikkeling van het aantal asielaanvragen door amv'ers in Europa en Nederland zien:

Wat opvalt ten aanzien van de vorige piek is dat jongeren vaker uit Syrië kwamen in 2023 (49 procent) en 2022 (58 procent) dan in 2015 (38 procent). Bij de piek in 2000 kwamen ook veel jongeren uit Afrikaanse landen als Angola, Guinee en Sierra Leone, die zie je nu nauwelijks. In recente jaren komen jongeren vaker ook uit Somalië, Jemen, Sudan en Irak.

Soms worden jongeren vooruit gestuurd door hun ouders omdat er niet genoeg geld is om het hele gezin te laten vluchten. Het oudste kind is mogelijk sterk genoeg om de zware reis te doorstaan. De vader moet achterblijven om voor de rest van het gezin te zorgen.

Vaker eigen besluit

Gezinshereniging is niet altijd een doel op zich: soms wordt een kind ook weggestuurd om veiligheidsredenen. Daarnaast besluiten jongeren die beperkt worden in hun gedrag door religie of conservatisme, vaker zelf weg te gaan. Zij ambiëren ook niet per se gezinshereniging. Dat geldt bijvoorbeeld vaak voor jongeren uit Afghanistan en Eritrea.

Voor amv'ers die mogen blijven in Nederland, geldt dat 80 procent een verzoek voor nareis indient, volgens eerder onderzoek van de IND.

Het aanhoudende tekort aan opvangplekken voor amv'ers is een "grote bron van zorg", staat in een recente Kamerbrief. "Op 30 oktober verbleven er 290 amv'ers in Ter Apel, waar plek is voor maximaal 55 amv'ers." Als er meer dan 120 jongeren verblijven, is er te weinig begeleiding, is te lezen in de brief. De verwachting voor komend jaar is dat de instroom hoog zal blijven.