EU-landen niet in staat om beloofde munitie aan Oekraïne te leveren

• Chiem Balduk

  Redacteur Buitenland

"Ik heb munitie nodig, niet een lift." Deze beroemde woorden van de Oekraïense president Zelensky uit het begin van de oorlog gaan nog steeds op. Oekraïne kampt met een prangend munitietekort. En de westerse hulp schiet tekort, want de Europese Unie slaagt er niet in om aan eigen toezeggingen te voldoen.

De EU-landen beloofden voor maart 2024 één miljoen stuks artilleriemunitie aan te schaffen voor Oekraïne, maar volgens de laatste cijfers zijn pas 300.000 stuks geleverd. Het doel zal niet worden gehaald, gaf de Duitse minister van Defensie Pistorius deze week toe. Ter vergelijking: Noord-Korea voorzag Rusland in de tussentijd van 350.000 stuks artilleriegranaten.

Nederland heeft geen eigen munitiefabrieken meer. Het ministerie van Defensie laat desgevraagd weten dat Nederland 260 miljoen euro bijdraagt aan twee Europese initiatieven voor munitie-aankoop.

Cruciaal op slagveld

Het draait allemaal om patronen met een doorsnede van 155 millimeter, die onder meer worden gebruikt voor houwitsers. De '155mm' is de standaard voor de NAVO, hoewel er verschillen bestaan in de uitvoering per land. Oekraïne verschiet er duizenden per dag, meer dan westerse bondgenoten kunnen leveren. De prijs ligt volgens NAVO-topman Bauer op zo'n 8000 euro per stuk; vier keer zo veel als voor 2022.

"De artillerie is cruciaal op het slagveld voor Oekraïne", zegt defensiedeskundige Peter Wijninga van het HCSS. De vuursteun geeft grondtroepen de mogelijkheid om de vijand, die over meer mankracht beschikt, uit te schakelen. "Oekraïne compenseert hiermee het gebrek aan effectieve luchtmacht."

Daarvoor zijn wel grote aantallen nodig. De EU-brede productie van artilleriemunitie lag voor de oorlog op maximaal 300.000 stuks, zo schatten defensie-experts tegenover CNN.

"Tegelijkertijd met de orders voor Oekraïne bestellen nationale overheden ook voor hun eigen legers. Daarmee concurreren ze met zichzelf", vertelt Tony Lawrence van het International Centre for Defence and Security (ICDS), een Estse denktank. En dan is er ook nog de oorlog tussen Israël en Hamas: volgens Oekraïne zijn de westerse munitieleveringen afgenomen sinds het uitbreken van die oorlog.

15 fabrieken

De Europese munitie-megaklus moet worden geklaard door slechts vijftien bedrijven, zegt Wijninga. "Dat is een halvering ten opzichte van de Koude Oorlog-tijd. Daarna zijn we in slaap gesust en daar betalen we nu de prijs voor." Na het einde van de Koude Oorlog werden de bestellingen verminderd, de voorraden geminimaliseerd en fabrieken gingen op de fles.

De fabrieken moeten - en willen wel - opschalen, maar vragen om langdurige investeringen en garanties door westerse overheden. Dat gebeurt nog te weinig en te langzaam, aldus Wijninga. Dat beaamt Lawrence: "Het geld is op dit moment geen probleem, maar de fabrikanten zien nog te weinig orders voor de lange termijn."

Hoe anders is dat in Rusland, waar de productie van munitie veel sneller gaat. Het land is overgeschakeld op een oorlogseconomie: de productielijnen van gewone bedrijven zijn - al dan niet met dwang - overgeschakeld op militaire productie.

De EU moet het doen met de bestaande industrie. De grootste speler, het Duitse Rheinmetall, belooft de productie op te schroeven tot 600.000 stuks munitie per jaar. Zo'n uitbreiding kost nou eenmaal tijd, zeggen de defensie-experts. "Een complete productieketen, iedere schakel, moet worden opgevoerd", aldus Lawrence.

De EU-landen besloten dat de munitie in de EU en Noorwegen wordt geproduceerd. Volgens nieuwssite Politico kwam deze voorwaarde er op aandringen van Frankrijk. Nu de miljoenmijlpaal uit zicht raakt, pleit een groep landen - waaronder Polen, de Baltische landen en Zweden - om de munitie elders aan te schaffen.

Er zijn meer oplossingen denkbaar. "Op dit moment produceren de Europese fabrikanten voor 40 procent voor de export", schetst onderzoeker Lawrence. "Daarbij zit je met contractuele verplichtingen, maar je kan kijken wat er mogelijk is."

Amerikaanse steun

Daarnaast is Oekraïne bezig de eigen munitieproductie flink op te voeren. Over de verwachte aantallen laat veiligheidsadviseur Danilov zich niet uit: "We hebben immers sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer een oorlog met deze intensiteit gezien". Volgens Wijninga zal het nog even duren voordat de eigen productie voldoende vruchten afwerpt.

Verder zou Oekraïne nog meer kunnen inzetten op drones in plaats van artillerie, zegt Wijninga. "Een kleine drone met een lading van zo'n 4 kilo kan het tekort aan artillerie opvangen." De kosten zijn volgens hem redelijk vergelijkbaar aan de 155mm-munitie.

Het zijn kleine beetjes die helpen. Volgens de experts is er een échte oplossing: de forse uitbreiding van eigen Europese productie.

Tot nu toe was Oekraïne voor de 155mm-munitie vooral afhankelijk van de Verenigde Staten. De Amerikanen leverden sinds de Russische invasie al twee miljoen stuks. Mocht Amerikaanse steun wegvallen, dan is het maar zeer de vraag of Europa dat gat kan vullen.