In aanloop naar de verkiezingen wordt de kas van politieke partijen flink gespekt door donateurs. De VVD heeft dit jaar al 1,5 miljoen euro gekregen en staat daarmee ruim aan kop.
Daarna volgen GroenLinks en SP. De donaties bij deze twee partijen zijn voornamelijk van Kamerleden en andere politici. Binnen deze partijen geldt de afspraak dat zij een deel van hun salaris afstaan aan de partij.
Veel partijen krijgen geld van donateurs, maar vooral de VVD springt in het oog. Dat komt door een fondsenwervingsdiner dat vastgoedondernemer Cor van Zadelhoff eind augustus organiseerde. Lijsttrekker Dilan Yeşilgöz wist de ruim zeventig ondernemers daar te overtuigen met haar verhaal en harkte meer dan een miljoen binnen.
De suggestie dat de ondernemers hiermee invloed zouden kopen, klopt niet, zegt Van Zadelhoff. "Onze stichting heeft vooropstaan: geen invloed kopen met geld. Wat wij wel willen, is wederzijds begrip tussen politiek en bedrijfsleven over bepaalde onderwerpen. De politiek heeft onvoldoende kennis over de onderwerpen waarover ze moeten beslissen. Dus wij adviseren uitsluitend."
Van Zadelhoff vindt het vooral belangrijk dat GroenLinks/PvdA niet aan de macht komt. "Het is nu belangrijker dan ooit dat VVD de grootste wordt. Als Frans Timmermans aan de macht komt, is het een ramp voor het land en de ondernemers."
Ict-ondernemer Ernst Nijkerk, die zelf een ton doneerde, benadrukt dat hij de VVD ziet als een goed doel. "Als ik een donatie doe aan het Rijksmuseum luisteren ze echt niet naar mij welk schilderij ze moeten ophangen, dat geldt ook voor de VVD." Hij vindt het liberaal gedachtegoed belangrijk, het is "onderdeel van een beter Nederland."
Maximaal een ton
Sinds begin dit jaar mogen donateurs niet meer dan een ton schenken per jaar aan een partij. Bovendien moeten giften van boven de 10.000 euro binnen drie dagen worden gemeld. Het ministerie van Binnenlandse Zaken publiceert in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november regelmatig een update.
Jesse Klaver, nummer drie op de lijst van GroenLinks/PvdA, is blij dat dit voortaan openbaar te zien is. "Dit laat zien dat de VVD niet de partij voor de middenklasse is, maar voor miljonairs. Mensen met veel geld willen dat de VVD aan de macht blijft en proberen met geld invloed te kopen."
De begrenzing kwam er onder meer nadat commotie was ontstaan over twee grote donaties van 1 miljoen aan het CDA en D66. Techondernemer Steven Schuurman, die toen dat miljoen schonk aan D66, doneert dit jaar weer, dit keer de maximale ton. Hij wil dit niet toelichten.
Gelijk speelveld
Partijen zijn niet alleen afhankelijk van donaties, maar ook van (toenemende) overheidssubsidies en (afnemende) ledencontributies. Toch is het speelveld niet gelijk, stelt politicoloog Gerrit Voerman. "Een aantal partijen, die op minder goede voet staan met ondernemers, zullen niet in aanmerking komen voor grote donaties."
De nieuwe regels vindt Voerman een goede stap. "Er worden obstakels opgeworpen. Je moet zo veel mogelijk proberen te vermijden dat iemand invloed probeert te kopen en dat kun je doen door er transparant over te zijn en het bedrag te maximeren. Ik zou het zelfs geen slecht idee vinden als het nog minder dan een ton wordt."
Politicoloog Ingrid van Biezen vindt het maximumbedrag van een ton eveneens aan de hoge kant, zeker internationaal gezien. "In Frankrijk mag een individu bijvoorbeeld maar 7500 euro doneren en bedrijven mogen het helemaal niet. Je kunt goede bedoelingen hebben, maar je wil de schijn van belangenverstrengeling vermijden. En met een ton is het niet ondenkbaar dat je invloed kunt kopen."
Steven van der Heijden, topman bij Corendon, vindt dat er eigenlijk geen maximum zou moeten zijn aan 'belangeloos schenken' aan politieke partijen. Hij doneerde een ton aan D66. "Er is totaal geen sprake van beïnvloeding. Ik doe het omdat ik de partij een warm hart toedraag, ik ben al jaren trouw lid", licht hij toe. "Maar ik ben ook niet naïef, ik weet dat er kans is op beïnvloeding. Dus ik snap het ook wel weer."
Kleine giften
Het overzicht van het ministerie van Binnenlandse Zaken schetst overigens geen compleet beeld: er staan alleen giften in van boven de 10.000 euro. Sommige partijen ontvangen (veel) kleinere giften. NSC van Pieter Omtzigt laat bijvoorbeeld weten dit jaar 305.000 euro aan kleine donaties te hebben ontvangen. De partij wil geen donaties van boven de 850 euro. Die hoeven bovendien helemaal niet gemeld te worden, maar giften boven de 1000 euro komen uiteindelijk wel in het jaarverslag te staan.