Tonnen aan giften voor partijen: 'Donateur wordt zo beetje werkgever van politici'

• Ivo Landman

  redacteur Online

Het is veel geld: de donatie van 1 miljoen euro voor D66 en 350.000 euro voor Partij voor de Dieren van techondernemer Steven Schuurman. Maar uitzonderlijk zijn de giften die vandaag in het nieuws kwamen niet. Ook andere partijen krijgen dit soort bedragen binnen. Dat mag wel, maar de vraag is: wat krijgen de donateurs ervoor terug?

Aandacht krijgen ze in ieder geval, stelt politicoloog André Krouwel van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Aandacht voor klimaatverandering in dit geval, want daar is het de 45-jarige techmiljardair om te doen, legt hij uit in Trouw.

Er zijn de nodige regels over partijdonaties en er is een commissie die de regels toetst, maar voor Krouwel gaat dat niet ver genoeg. Want het blijft soms niet bij aandacht. Donateurs kunnen door hun giften ook invloed krijgen binnen een partij, zegt Krouwel. Hij vindt dat een risico. "Want een donateur wordt zo een beetje werkgever van de politici, en naar wie luistert een partij dan? Naar de kiezer of naar de donateur? Donateurs krijgen zo toegang tot de macht."

Wilde westen

Of partijen de oren laten hangen naar hun geldschieters is moeilijk aan te tonen. De jaarverslagen laten wel zien dat giften van enkele tonnen geen uitzondering zijn - al is een donatie van een miljoen wel uitzonderlijk. Onder andere 50Plus, GroenLinks en Forum voor Democratie zagen de afgelopen jaren flinke donaties binnenkomen van sympathisanten, soms meer dan 350.000 euro. Krouwel noemde Nederland twee jaar geleden al "het wilde westen van de partijfinanciering".

Sindsdien is er niets veranderd, vindt de politicoloog. Sinds 2013 is er wel de Wet financiering politieke partijen, waarin onder andere staat dat partijen verplicht zijn giften boven de 4500 euro te melden, maar die is met enige moeite te omzeilen en het is lang niet altijd duidelijk wie de donateur is.

"Je kunt grote bedragen opsplitsen en door meerdere mensen laten storten of via stichtingen doneren. Nederland is ook een van de weinige westerse democratieën waar partijen buitenlandse giften mogen aannemen. Zo kunnen ook buitenlandse belanghebbenden proberen invloed uit te oefenen op partijen."

Krouwel pleit daarom voor meer transparantie en meer controle. "In sommige landen, bijvoorbeeld Duitsland en Zweden, is er een onafhankelijke commissie waarin politicologen en juristen zitten, en die controleren alles. En partijen moeten ook alle uitgaven verantwoorden. Er moet volledige transparantie zijn."

Die commissie controleert niet alleen de inkomsten, maar ook de uitgaven. Want dat is ook een punt: waar gaat het geld naartoe? "Een miljoen en ook 350.000 euro is veel geld in de relatief goedkope verkiezingscampagnes in ons land. Als dat geld helpt om verkiezingen te winnen of als het bij politici zelf terechtkomt, dan is een donateur meer de werkgever van die politicus dan wij kiezers. En krijgen geldschieters te veel invloed."

Geen plafond

Er is overigens wel een onafhankelijke commissie in Nederland die toezicht houdt op financiering van de partijen, maar die controleert alleen of partijen zich aan de wet houden. Daarmee is het nog geen papieren tijger, zegt politicoloog Sarah de Lange (Universiteit van Amsterdam), want die commissie grijpt wel degelijk af en toe in. Dat gebeurde bijvoorbeeld vorig jaar bij Forum voor Democratie vanwege onduidelijkheid over het ledental van de partij.

En het is niet zo dat er helemaal niet wordt nagedacht over strengere regels. De Lange zat zelf in een evaluatiecommissie die twee jaar geleden aanbevelingen deed over de regels rond partijdonaties. Er werd onder andere gekeken naar de noodzaak van een plafond aan de hoogte van donaties. "We hebben toen gezegd dat er op dat moment geen sprake was van zulke hoge donaties dat zo'n plafond nodig was. In de meeste andere landen is zo'n plafond er ook niet. Maar we hebben ook gezegd dat er opnieuw naar gekeken moet worden als die bedragen hoger worden."

Postbusadres

De evaluatiecommissie kwam wel met andere aanbevelingen: partijen zouden alle giften boven de 2500 euro bekend moeten maken (in plaats van 4500) en donateurs zouden zich niet langer moeten kunnen verschuilen achter een postbusadres.

Die aanbevelingen zijn door minister Ollongren niet overgenomen. Er is, sinds de Kamer daar in 2016 toe had opgeroepen, wel een wet in de maak om donaties uit het buitenland te verbieden.

De Lange is het overigens eens met Krouwel dat een transparante financiering belangrijk is. "Maar de regels moeten ook weer niet zo streng worden dat daardoor bijvoorbeeld de afdracht onmogelijk wordt die sommige politici aan hun eigen partij doen."