Van bakje naar zakje: bedrijven ontwijken regels wegwerpplastics

• Merel Stikkelorum

  redacteur Binnenland

Bedrijven ontwijken de regels die zijn bedoeld om het gebruik van wegwerpplastic te verminderen. De doelen om de hoeveelheid plastic zwerfafval te verminderen dreigen daardoor niet te worden gehaald, waarschuwt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in een rapport dat vandaag is aangeboden aan de Tweede Kamer. Demissionair staatssecretaris Heijnen zegt in een reactie de signalen van de inspectie serieus te nemen.

Vorige week meldde de NOS al dat de inspectie voorafgaand aan de invoering van de regels negatief oordeelde over de uitvoerbaarheid, haalbaarheid en fraudebestendigheid ervan.

Niet illegaal

Het gaat om een heel pakket aan regels om het gebruik van herbruikbare verpakkingen te stimuleren dat sinds 2021 stapsgewijs wordt ingevoerd. Op die manier moet er minder plastic in het zwerfafval komen. Elke dag gooien we in Nederland 19 miljoen plastic bakjes en bekers weg.

Onderdeel hiervan is de omstreden toeslag op plastic wegwerpbakjes en -bekers. De Tweede Kamer nam vorige week nog een motie aan om die toeslag af te schaffen.

Volgens de ILT maken bedrijven handig gebruik van ontwijkmogelijkheden in de regelgeving en richten ze zich nog altijd vooral op wegwerpverpakkingen. Wat de bedrijven doen is niet illegaal, maar wel ongewenst, stelt de organisatie die verantwoordelijk is voor de handhaving.

Geen hard plastic, maar zachte wikkels

Zo vervangen ze harde plastic verpakkingen, waar supermarkten een toeslag voor moeten rekenen, door 'zachte' plastic wikkels. Het gaat dan bijvoorbeeld om eenpersoonsporties noten, salade, fruit of snoepgroenten. Verder zijn er steeds meer drankkartons te vinden in de schappen, om statiegeld op blik en kleine flesjes te ontwijken.

Voor producenten van sappen, siropen, zuiveldranken en alcoholische dranken is het juist aantrekkelijker om plastic flessen te gebruiken als verpakking, omdat daarop voor hen geen statiegeldverplichting zit. Die geldt nu alleen voor water- en frisdrankflesjes. Als ze het in blik doen, moeten ze juist wél statiegeld rekenen.

Ook passen bedrijven producten als plastic rietjes, borden en bestek minimaal aan om ze vervolgens als herbruikbaar te presenteren, stelt de inspectie. Terwijl het gebruik in de praktijk eenmalig is.

'Stevige lobby verpakkingsindustrie'

In een Kamerbrief noemt demissionair staatssecretaris Heijnen de bevindingen van de inspectie zorgelijk. Ze worden meegenomen in de evaluatie van de wetgeving volgend jaar. Ze schrijft verder "expliciet" te kijken naar de verschuiving van het gebruik van harde plastics naar zachte. Onderzocht wordt "op welke wijze we deze kunnen stoppen".

Voor milieuorganisatie Recycling Netwerk Benelux zijn de conclusies van de inspectie geen verrassing. "Net als de ILT hebben wij al vroeg gewaarschuwd voor de zwaktes in de wetgeving", zegt Suze Govers in het radioprogramma Nieuws en Co. "Als de waarschuwingen vanuit de milieuhoek en de ILT serieus waren genomen, had de wet er wel anders uitgezien."

Dat de regels zo makkelijk te omzeilen zijn, heeft mogelijk te maken met de sterke lobby vanuit de verpakkingsindustrie, zegt Govers. "Maar uiteindelijk is het wel de regering die de wetgeving maakt."