Inspectie noemt toeslag op plastic niet uitvoerbaar, Tweede Kamer wil ervan af

• Merel Stikkelorum

  redacteur Binnenland

De toeslag op plastic wegwerpbakjes en andere regels om het weggooien van plastic terug te dringen, zijn niet te handhaven, fraudegevoelig en niet goed uitvoerbaar. Dat zegt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) tegen de NOS.

De inspectie kwam al tot deze conclusie nog voor de toeslag vorig jaar juni werd ingevoerd, blijkt uit de zogeheten HUF-toets. Tot voor kort was die toets niet openbaar. Ondanks het negatieve oordeel van de inspectie ging het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat toch over tot invoering. Sindsdien zijn de zorgen van de ILT niet verminderd. "Als we de regelgeving vandaag opnieuw zouden toetsen, dan zouden we een vergelijkbare conclusie trekken."

"Ondernemertje pesten"

De Tweede Kamer wil af van de toeslag. Een Kamermeerderheid steunt het voorstel van de SP om de 'plastictaks' zo snel mogelijk weer af te schaffen. Consumenten gooien de verpakkingen, ondanks de toeslag die ze moeten betalen, nog altijd weg.

De taks leidt niet tot verduurzaming bij producenten, stelt de SP. Ook de VVD, die in het kabinet akkoord ging met de maatregel, wil er nu van af. VVD-Kamerlid Erkens spreekt van "consumentje en ondernemertje pesten".

Het gaat onder meer om de plastictoeslag die per 1 juli betaald moet worden voor bijvoorbeeld koffie-to-go in een wegwerpbeker en het plastic frietbakje bij de snackbar. Doel is om de enorme hoeveelheid plastic in het zwerfafval te verminderen. Elke dag gooien we in Nederland 19 miljoen plastic bekers en voedselverpakkingen weg. Per 2026 moet dat bijna de helft minder zijn.

Symboolwetgeving

De inspectie toetste de regels nog voordat ze vorig jaar van kracht werden op handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudebestendigheid. De conclusie was dat de regels zo onduidelijk en ingewikkeld zijn dat ze moeilijk of zelfs onmogelijk zijn om na te leven.

Volgens de ILT neigen de regels naar symboolwetgeving met veel negatieve gevolgen en is het beter om het gebruik van wegwerpplastic simpelweg te verbieden dan met ingewikkelde regels te ontmoedigen. De horeca en milieuorganisaties hadden eerder ook al forse kritiek.

Zo geldt er bijvoorbeeld wel een toeslag op plastic bij afhalen van eten en drinken in wegwerpverpakkingen. Maar die geldt niet als de klant ter plekke eet en drinkt.

Onmogelijke taak

De inspectie heeft ook kritiek dat er geen minimumbedrag is vastgesteld. Zo zijn er horecabedrijven die de toeslag in feite ontwijken door maar één cent in rekening te brengen voor een wegwerpbakje of -beker. De klant wordt daardoor niet geprikkeld een herbruikbare beker mee te nemen.

Bij supermarkten gebeurt hetzelfde. De meeste supers hanteerden aanvankelijk een toeslag van 5 cent die ten koste ging van de eigen winstmarge, en hebben die inmiddels verlaagd naar het symbolische bedrag van 1 cent.

Enorme last voor bedrijven

Daarbij leidt de taks tot "een enorme last" voor alle bedrijven die de regels moeten naleven en is er kritiek op het gebrek aan voorlichting door de overheid. Zo wisten maar weinig snackbars en andere afhaalzaken vlak voor de invoering van de taks wat ze te wachten stond.

De inspectie spreekt, alles bij elkaar, van een onmogelijke taak, ook omdat op bijna een half miljoen bedrijven en instellingen toezicht moet worden gehouden. "Te groot en divers", concludeert de Inspectie.

In een reactie zegt het ministerie zich te beraden op de motie die door de Tweede Kamer is aangenomen.

Het kabinet wil vasthouden aan de toeslag op plastic. Volgens demissionair minister Jetten van Klimaat hebben ondernemers de extra inkomsten nodig om er alternatieven voor de plastic bakjes en wegwerpbekers van te betalen.