Nobelprijs voor Natuurkunde voor het zichtbaar maken van elektronen in atomen

De Nobelprijs voor Natuurkunde gaat naar de Fransman Pierre Agostini, de Hongaars-Oostenrijkse Ferenc Krausz en de Française Anne L'Huillier. Het Nobelcomité heeft dat bekendgemaakt in Stockholm. De drie keken door middel van supersnelle lichtflitsen naar elektronen binnenin atomen en moleculen en maakten zichtbaar wat er daarin gebeurt.

De deeltjes in atomen zijn zo klein dat mensen ze niet met het blote oog kunnen waarnemen. De tijd die wordt gebruikt bij elektronen zijn zogeheten attoseconden. Dat is een miljardste van een miljardste van een seconde. "Er zitten evenveel attoseconden in een seconde als er seconden zijn geweest sinds het ontstaan van het heelal", aldus het Nobelcomité.

Deur kan nu open

Eva Olsson, voorzitter van het Nobelcomité voor Natuurkunde, zegt dat "we nu de deur naar de wereld van elektronen kunnen openen". "Natuurkunde over attoseconden geeft ons de mogelijkheid om mechanismen te begrijpen die worden bestuurd door elektronen. De volgende stap zal het gebruik ervan zijn", aldus Olsson.

De onderzochte technieken kunnen worden toegepast in veel verschillende gebieden. Bij elektrotechniek is het bijvoorbeeld van belang om te begrijpen en controleren hoe elektronen zich gedragen in een materiaal. Ook kunnen de pulsen kunnen worden gebruikt om verschillende moleculen te identificeren, wat in de medische wereld belangrijk is bij diagnostiek.

Vorig jaar ging de Nobelprijs voor de Natuurkunde naar de Fransman Alain Aspect, de Amerikaan John F. Clauser en de Oostenrijker Anton Zeilinger voor hun onderzoek op het gebied van kwantumfysica.

De laatste keer dat een Nederlander de Nobelprijs voor Natuurkunde won was in 2010. Toen wonnen de in Rusland geboren Nederlander Andre Geim en de Russisch-Britse Konstantin Novoselov de prijs voor hun baanbrekende experimenten met betrekking tot het tweedimensionale materiaal grafeen.

In 1999 vielen de Nederlandse wetenschappers Gerard 't Hooft en Martinus Veltman in de prijzen met hun onderzoek dat de kwantumstructuur van elektrozwakke wisselwerkingen ophelderde.

Nobel voor de Geneeskunde

Gisteren maakte het Nobelcomité bekend dat de Nobelprijs voor Geneeskunde gaat naar de Hongaarse Katalin Karikó en de Amerikaan Drew Weissman. Zij hebben met hun "baanbrekende" onderzoek ervoor gezorgd dat effectieve mRNA-vaccins konden worden ontwikkeld in de strijd tegen COVID-19.

De komende dagen worden de overige Nobelwinnaars bekendgemaakt. Op woensdag staat de Nobelprijs voor Scheikunde op de agenda, op donderdag de Nobelprijs voor Literatuur, op vrijdag de Nobelprijs voor de Vrede en volgende week maandag volgt als laatst de bekendmaking van de winnaar van de Nobelprijs voor Economie.

Op 10 december worden de prijzen uitgereikt in Zweden, behalve de Nobelprijs voor de Vrede. Die zal volgens traditie diezelfde dag worden uitgereikt in Noorwegen.

Grootste nut

De Nobelprijzen zijn de belangrijkste wetenschapsprijzen ter wereld. Jaarlijks worden ze uitgereikt op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, de bedenker van de prijzen. In zijn testament stelde hij dat de prijzen bestemd moesten zijn voor "hen die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft".

Nobelprijswinnaars krijgen naast een oorkonde en een gouden medaille een geldbedrag mee naar huis van 11 miljoen Zweedse kronen (ruim 950.000 euro). Sinds dit jaar is het prijzengeld verhoogd met 1 miljoen Zweedse kronen, vanwege de gekelderde waarde van de Zweedse munteenheid.