Van nationaal trauma tot held: Pinochet blijft Chili verdelen

• Boris van der Spek

  correspondent Chili

"Pak allemaal een vlag! Zet de luidsprekers daar neer! We laten horen dat we er zijn!" Vakkundig instrueert Francisco Muñoz de tientallen mensen die vandaag naar het protest van Team Patriota zijn gekomen. "Vijftig jaar vrijheid" is het motto van de demonstratie. Vijftig jaar geleden vond de staatsgreep plaats die een einde maakte aan de socialistische regering van Salvador Allende. Met Chileense vlaggen staan de demonstranten voor La Moneda, het paleis van de president, dat op 11 september 1973 werd beschoten door tanks.

De demonstratie groeit in de loop van de dag uit tot een samenkomst van zo'n duizend mensen. In leeftijd en achtergrond verschillen ze, maar ze delen een bewondering voor de man die duizenden doden en nog veel meer martelingen op zijn kerfstok heeft: Augusto Pinochet. Een vrouw loopt rond met een buste van de in 2006 overleden dictator, een jongen draagt een portret van hem met zich mee.

Francisco Muñoz organiseert haast iedere week demonstraties van Team Patriota. Hij heeft een bewondering voor alles wat radicaal rechts is. Trump, Orbán, Meloni, hij ziet hen als voorbeelden. Muñoz laat een foto op zijn mobiele telefoon zien. Met een grote glimlach staat hij voor het Capitool in de Verenigde Staten, terwijl op de achtergrond mensen het gebouw bestormen. "We hebben leiders als Trump in Chili nodig. We hebben een Pinochet in Chili nodig. We willen het communisme uit het dagelijks leven in Chili verbannen", zegt hij, terwijl hij zijn legerhelm afzet.

Dodenvluchten

Vrijwel alle aanwezigen praten over het communisme alsof het ongedierte is en zeggen dat ze een staatsgreep tegen de huidige, linkse regering zouden steunen. Het maakt het organiseren van een herdenking van een staatsgreep een uitdaging. Want als het op het verleden aankomt, is Chili tot op het bot verdeeld.

Steeds meer Chilenen beschouwen Pinochet als een goede leider. Jongere generaties, die de dictatuur nooit hebben meegemaakt, zeggen dat Chili met de staatsgreep werd 'bevrijd'. Dat onder Pinochet systematisch mensenrechtenschendingen plaatsvonden, nemen ze voor lief.

"Links doet alsof alleen zij zijn vermoord, maar zij moordden ook. Het thema van de mensenrechten moet in perspectief geplaatst worden. Het was een gewelddadige tijd en het leger moest ingrijpen om orde te herstellen", zegt Muñoz. Op de achtergrond zetten twee vrouwen een lied in over hoe communisten in zee worden gegooid. De beruchte 'dodenvluchten' uit de dictatuur zijn voor de aanwezigen bij dit protest niet meer dan satire.

Martelkantoor

Maar voor mensen als Viviane Uribe zijn de verdwijningen ten tijde van de dictatuur allesbehalve iets uit het verleden. Haar zus Barbara en Barbara's echtgenoot raakten na hun arrestatie in 1973 vermist. Ook veel andere kennissen van Uribe verdwenen en tot op de dag van vandaag is onduidelijk wat er met hen gebeurd is.

Viviane Uribe staat voor Londres38, op enkele honderden meters van de demonstratie van Team Patriota. Londres38 was een politiebureau ten tijde van de dictatuur. Tegenstanders van het Pinochet-regime werden hiernaartoe meegenomen. Ze werden er gemarteld, geëxecuteerd of weggevoerd, om nooit meer terug te komen.

Tegenwoordig is het een herdenkingsmuseum. Voor Uribe is het pas de tweede keer dat ze het gebouw binnenkomt. "Deze plek roept een enorme weerstand bij mij op. Fysiek voel ik mij slecht, mijn botten doen pijn, ik krijg hoofdpijn als ik hier binnenloop", zegt ze. Ze loopt de krakende trap op, naar een klein kamertje. "Martelkantoor", staat op een bordje naast de ingang.

"In precies deze kamer zijn mijn zus en haar echtgenoot waarschijnlijk gemarteld", zegt Uribe, terwijl ze diep zucht. "We zullen tot het einde blijven zoeken. Ook al is Barbara er niet meer, we verdienen het om te weten wat er met haar is gebeurd."

Ze wijst naar een muur, waar een gat in zit, dat met linten is gemarkeerd. "Hier hebben onderzoekers monsters uit gehaald, om te kijken of er bloedspetters op zitten van mensen die hier gemarteld of geëxecuteerd zijn. Misschien wel bloedspetters van Barbara."

Als Viviane Uribe weer naar buiten loopt, haalt ze diep adem, alsof er een onzichtbare last van haar schouders is gevallen. Ze wijst naar een groot spandoek dat op de voorgevel van Londres38 hangt. Er staan portretten op van degenen die hier verdwenen. Uribe begint de namen op te noemen. Ze kent ze allemaal.