Chili doet nieuwe poging om lot van vermisten Pinochet-tijdperk te achterhalen

• Boris van der Spek

  correspondent Chili

Hoewel de plannen van de Chileense regering al lang en breed bekend waren, was de emotie er bij de officiële presentatie niet minder om. Tegenover een zaal vol nabestaanden van Chilenen die vermist raakten tijdens het Pinochet-tijdperk, kondigde president Gabriel Boric aan dat er een nieuwe, grootscheepse zoektocht op touw zal worden gezet. Het doel: meer te weten komen over het lot van deze detenidos desparecidos, of vermiste gedetineerden.

Jarenlang probeerden ouders, kinderen en echtgenoten - verenigd in collectieven - aandacht te vragen voor wat er met hun geliefden en familieleden gebeurde tijdens de dictatuur.

Volgens officiële cijfers verdwenen 1469 mensen tijdens de dictatuur van Augusto Pinochet, die duurde van 1973 tot 1990. Ze raakten vermist na arrestatie, of hun lichaam werd na executie nooit teruggevonden. Sindsdien zijn er slecht 307 stoffelijke overschotten teruggevonden. Van 1162 mensen is dus nog onduidelijk wat er met ze is gebeurd of waar ze hun laatste rustplaats hebben gevonden.

Geen lichamen meer terug

De Chileense staat neemt nu definitief de verantwoordelijkheid om uit te zoeken wat er is gebeurd met deze vermisten. Boric noemde de zoektocht "een beleidsplan gericht op gerechtigheid en waarheidsvinding, aangezien elk van de verdwenen gevangenen deel uitmaakt van het Chili dat we waren en dat we willen zijn".

Omdat tijdens de dictatuur bijvoorbeeld lichamen in zee werden gegooid vanuit helikopters - de gevreesde 'dodenvluchten' - beseffen nabestaanden goed dat ze geen lichamen meer zullen terugkrijgen. Het aangekondigde plan van de regering richt zich dan ook op een drietal andere doelen.

Het eerst doel is waarheidsvinding: wat is er met de opgepakte mannen en vrouwen gebeurd, waar zijn ze na hun arrestatie heen gebracht en waar en wanneer zijn ze om het leven gekomen. Zonodig zal er gezocht worden naar menselijke resten.

Het tweede doel is toegang tot informatie: iedereen krijgt toegang tot data uit archieven over de dictatuur, die door de regering zijn verzameld en geanalyseerd. Het derde doel is wat algemener: zorgen dat zulke mensenrechtenschendingen niet meer kunnen plaatsvinden.

Scepsis bij nabestaanden

Hoewel nabestaanden van de vermiste Chilenen blij waren met de aankondiging van de regering, was er ook scepsis. "We vechten al ons leven lang. De staat heeft deuren voor ons gesloten, ondanks ons aandringen", zei Flor Lazo, wiens vader en twee broers in 1973 werden gearresteerd en nooit meer terugkwamen, tegen de Chileense krant La Tercera.

Lazo drong aan op opheffing van de geheimhouding waar Chileense gepensioneerde militairen, destijds nauw betrokken bij de verdwijningen, zich nog altijd aan houden. "De strijdkrachten moeten zeggen waar onze familieleden zijn vermoord en waar ze zijn, want later hebben ze overblijfselen verplaatst. Zij zijn verantwoordelijk en iemand moet zeggen wat er is gebeurd", zei Lazo.

Ook vanuit de Communistische Partij, waarvan leden tijdens de dictatuur werden opgejaagd door militairen en politieagenten, klonk de roep om transparantie en gerechtigheid. "Als er mensen zijn, die vervolgd werden om het simpele feit dat ze anders dachten, dan moet worden vastgesteld wie verantwoordelijk waren voor hun uitroeiing", zei parlementslid Lorena Pizarro.

50 jaar

Dat de Chileense regering nu met dit plan komt, heeft alles te maken met het symbolische jaar 2023. Op 11 september herdenkt het Zuid-Amerikaanse land dat Pinochet vijftig jaar geleden middels een staatsgreep de socialistische president Salvador Allende afzette. Overal in het land vinden evenementen en bijeenkomsten plaats, georganiseerd door mensenrechtenorganisaties en culturele instellingen.

Op 11 september vindt in het presidentieel paleis, dat vijftig jaar daarvoor werd gebombardeerd en waar Allende op de dag van de coup volgens officiële verklaringen zelfmoord pleegde, een grote ceremonie plaats. Regeringsleiders uit buurlanden zullen ook aanwezig zijn.

De 1162 vermiste Chilenen uiteraard niet, maar uren na de aankondiging op woensdag werden hun foto's wel op het presidentiële paleis geprojecteerd. Even waren ze weer onder hun familie, in het hart van Santiago, bij het paleis dat bijna vijftig jaar geleden met tanks en bommenwerpers werd bestookt.