Zonder Prigozjin aan het roer is de toekomst van Wagner ongewis

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

De dood van Jevgeni Prigozjin in een vliegtuigcrash heeft grote gevolgen voor Wagner, het Russische huurlingenleger waarvan hij het gezicht was.

Wagner heeft nog altijd tienduizenden manschappen, onder andere in Afrika, het Midden-Oosten en Belarus. Tot voor kort werden ze gezien als de meest effectieve vechters die Rusland over de grens kon inzetten. Maar zonder de rugdekking van hun leiding is het de vraag hoe lang de huurlingen loyaal zullen blijven aan de Wagnerorganisatie.

"Dit is de doodsteek voor Wagner", zegt defensiespecialist Peter Wijninga van The Hague Centre for Strategic Studies. "Niet alleen Prigozjin, het gezicht en de financier van de organisatie, maar ook de militaire baas Oetkin en de logistieke baas Chekalov zaten in dat toestel. Daarmee is in één klap de directie van Wagner weg. Zonder hen houdt Wagner op te bestaan."

De positie van Wagner was al behoorlijk aan het wankelen na de gefaalde muiterij van Prigozjin eind juni, toen hij en zijn troepen zich uit Oekraïne terugtrokken en oprukten richting Moskou. De Wagneropstand werd dankzij een deal ternauwernood afgewend, maar dat gebeurde pas nadat een razende Poetin de opmars van Wagner verraad noemde. Toen begon het net zich te sluiten rond Wagner.

Duizenden Wagnertroepen werden vervolgens naar Belarus gestuurd. Velen moesten hun wapens inleveren. Anderen werden aangemoedigd om over te stappen naar het Russische leger of naar Redut, een ander huurlingenleger dat nauwe banden heeft met de militaire top in Moskou.

Contracten in Syrië

Ook op strijdtonelen ver weg van Rusland voelden de mannen van Wagner de hete adem van Moskou in hun nek. Dat gebeurde in Syrië, waar Wagner vanaf 2015 hielp met het de kop indrukken van een jarenlange gewapende opstand tegen president Assad. Wagnertroepen, die na de opstand onder andere worden ingezet als bewakers van Syrische olievelden, werden tijdens de muiterij van Prigozjin naar een Russische militaire basis gebracht en gedwongen om een contract te tekenen bij het ministerie van Defensie.

Het huurlingenleger Redut wordt een belangrijk onderdeel van de pogingen van Moskou om Wagner onder controle te krijgen, denkt defensiespecialist Wijninga. "Rusland wil dat de leden van Wagner zich aansluiten bij Redut. Maar zelfs als ze dat doen, weten we niet hoe effectief Redut wordt op het slagveld. Wagner was in Oekraïne zo effectief omdat die niet werd gehinderd door de stroperige bureaucratie van het Russische ministerie van Defensie en de vechters zich nergens iets van aan hoefden te trekken."

De dood van Wagnerleiders zal ook als een schokgolf door verschillende landen in Afrika zijn gegaan, denkt journalist en Afrikakenner Bram Vermeulen. Hij liep vorig jaar Wagnerleden tegen het lijf in de Centraal-Afrikaanse Republiek, een van de vele Afrikaanse landen waar de organisatie wordt ingehuurd.

"Allerlei krijgsheren en regeringsleiders in Afrika zullen gisteravond hebben gevloekt na het horen van het nieuws van de crash", zegt Vermeulen. "Dat zal in ieder geval gelden voor de Rapid Support Forces (RSF) in Sudan." Momenteel vecht die Soedanese paramilitaire organisatie tegen de regering in Khartoem en zaait ze terreur onder de bevolking in de regio Darfur.

"De RSF heeft deals gesloten met Wagner", zegt Vermeulen. "De huurlingen krijgen toegang tot de goudmijnen en in ruil daarvoor zorgt Wagner voor de aanvoerlijnen van de RSF. Die lijnen lopen via Libië en de Centraal-Afrikaanse Republiek waar Wagner sterk aanwezig is."

Maar de dood van Prigozjin betekent niet dat Wagner gaat verdwijnen uit die landen, voorspelt Vermeulen. "Zeker niet uit de Centraal-Afrikaanse Republiek. Ik heb ze daar gezien. Ze hebben daar zowat het hele land overgenomen."

'Geen alternatief'

Mogelijk slaagt Rusland erin om de Wagnertroepen in Afrika onder controle te krijgen, denkt Vermeulen. "Wagner is een instituut met veel vertakkingen in Afrika, ook in Mali en Burkina Faso. Ze waren sinds kort ook hard op weg om zich in Niger te vestigen. Die vertakkingen staan nog overeind, maar hun charismatische leider is weg. Het kan gaan schuiven in huurlingenland."

Redut, het huurlingenleger dat de voorkeur heeft van de Russische overheid, zou de Wagnerhuurlingen in Afrika kunnen opnemen. Maar volgens Vermeulen is dat nog geen geschikt alternatief. "Er zijn inmiddels meer Russische privélegers in Afrika, bijvoorbeeld in Libië. Redut is er een van. Maar ze zijn niet zo professioneel."

Ook deskundige Wijninga zet vraagtekens bij die mogelijkheid. "Rusland wil dat de mannen van Wagner zich aansluiten bij Redut, ook in Afrika. Dat laatste zal een uitdaging worden, want de connectie tussen Wagner en die landen is afhankelijk van persoonlijke relaties tussen Wagnerleiders en hun Afrikaanse opdrachtgevers. Die relaties vervang je niet zomaar."