Russen vrezen Letland uitgezet te worden als ze taalexamen niet halen

• Christiaan Paauwe

  verslaggever Midden- en Oost-Europa

Met blauwe stift schrijft lerares Inese Rudzite de vraag van de dag op het bord in de taalschool in het centrum van de Letse hoofdstad Riga. "Hoe genieten jullie van de zomer?", leest ze voor in het Lets. Rudzite, die al 25 jaar taalles geeft, herhaalt de zin twee keer om de uitspraak te verduidelijken.

Wanneer de lerares zich omdraait, kijken vier vrouwelijke cursisten haar aan. Ze zijn allemaal ouder dan 60 en hadden niet verwacht dat ze op deze leeftijd nog de Letse taal zouden moeten leren. Het zijn Russinnen die hun hele leven in Letland hebben gewoond en zich nu in korte tijd de taal eigen moeten maken omdat ze anders hun verblijfsvergunning kunnen verliezen.

"Het is voor mij een moeilijke taal", zegt Natalja Kozriva. Ze pauzeert en kijkt met lichte wanhoop naar het velletje met Letse taaloefeningen dat voor haar op tafel ligt. "Ik ben al in de 70 en je moet alles onthouden." Kozriva is een van de 13.000 inwoners van Letland die vanwege nieuwe wetgeving dit jaar Lets moeten leren.

Het is tekenend voor het anti-Russische beleid in Letland van het afgelopen jaar. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie besloten veel inwoners om niet de Letse nationaliteit aan te nemen. Omdat ze de taal niet spraken, ze zich meer verbonden voelden met Rusland en omdat het in Letland niet uitmaakte als je Russisch was. Tot de grootschalige Russische invasie van Oekraïne.

Sovjetmonumenten verwijderd

Een kwart van de bevolking van Letland is etnisch Rus. In een recente peiling toonden bijna vier op de tien in Letland woonachtige Russen begrip voor de Russische invasie. Dat terwijl de Letse regering vanwege de eigen pijnlijke geschiedenis met Rusland en de dreigende taal vanuit Moskou een van belangrijkste bondgenoten is van Oekraïne.

Letland probeert nu te breken met het Russische verleden en zich af te sluiten van Russische invloeden. Monumenten uit de Sovjetperiode zijn het afgelopen jaar weggehaald. Een beeld van de beroemde dichter Poesjkin, in 2009 geschonken door de stad Moskou, werd onlangs verwijderd uit het centrale park van Riga.

Ook het gebruik van de Russische taal wordt aan banden gelegd. In bioscopen, op scholen en met een andere vergaande maatregel: een verplicht taalexamen voor inwoners met de Russische nationaliteit.

De Baltische Staten zijn belangrijke bondgenoten van Oekraïne, Letland voorop. Letten vierden ze begin deze maand een groot volksfeest. Het vijfjaarlijkse evenement voelde dit jaar anders:

Op de school gaan ze het daarom de komende maanden druk krijgen, zegt lerares Rubzite. Er zijn veel extra cursussen ingepland. "Het niveau verschilt, sommige cursisten beginnen met vrijwel geen kennis van de taal. Dan is het moeilijk om het Lets in korte tijd te leren", erkent Rubzite. "Maar we doen alles wat we kunnen."

Stateloos

Cursiste Kozriva was een groot deel van haar leven stateloos, zoals veel Russen die in Letland wonen. Maar omdat ze zonder paspoort geen pensioen zou krijgen, besloot ze in 2014 toch de Russische nationaliteit aan te nemen.

Het steekt haar dat alleen Russen die in Letland wonen nu dit examen moeten doen. "Inwoners met bijvoorbeeld een Belarussisch paspoort hoeven dit niet. Waarom?" Ze pauzeert. "Ik weet wel waarom."

De huidige taalmaatregelen zijn te begrijpen, maar brengen ook een risico met zich mee, concludeert politicoloog Juris Rozenvalds van de universiteit van Letland. Hij vreest dat Russen die worstelen met hun identiteit alleen maar verder vervreemd kunnen raken van de samenleving.

"Natuurlijk wil je dat iedereen in Letland Lets spreekt", zegt Rozenvalds. "Maar het is nu eenmaal een feit dat een deel van de samenleving Russisch spreekt. Als je deze groep wilt bereiken, moet je met ze praten."

Volgens hem slaagt buurland Estland, waar ook veel Russen wonen, hier beter in. Daar wordt minder ingezet op het spreken van de nationale taal en meer op steun voor bijvoorbeeld onafhankelijke mediakanalen in het Russisch om Russen te betrekken.

Anderen in de klas in Riga zijn enthousiaster dan Kozriva om Lets te leren. "Ik ben blij dat ik dit nu eindelijk doe", zegt de 64-jarige Natalia Zjoekova. "Het is heel jammer dat we het niet eerder hebben gedaan. Maar er werd niet om gevraagd."