Dagenlange aanvallen raken Odesa in de ziel: 'Turkije moet iets doen'

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

"Het doet echt pijn om de oude stad kapot te zien gaan", zegt Jevgeniya Gaber, geboren en getogen in Odesa, over de telefoon. Dat beaamt stadsgenoot Nataliya Manasjynska: "De aanval op de kathedraal deed het meest pijn. Die was zo mooi van binnen."

Odesa ligt al een week lang onder vuur van de Russen. De aanvallen, die begonnen na Poetins opschorting van de graandeal, lijken met name gericht op de belangrijke Oekraïense graanindustrie. Maar ook de oude stad krijgt het te verduren. De aanvallen worden gekenmerkt door "slechte inlichtingen en slechte uitvoering", stelt de Britse militaire inlichtingendienst.

De derde stad van Oekraïne is na anderhalf jaar oorlog wel wat gewend, maar de afgelopen aanvallen waren de hevigste tot nu toe. Toch benadrukt iedere Odesiet die je ernaar vraagt dat ze zich niet zullen overgeven aan de angst. "Het is erg gevaarlijk, en iedereen beseft dat de aanvallen zullen doorgaan, maar dit is nou eenmaal ons thuis", zegt Nataliya.

In ieder gesprek komt de trots op de stad naar voren. Fotograaf Anna Holoebovskaja vertelt hoe ze na de aanval van maandag het monumentale 'Huis van de Wetenschappers' binnenging. Daar liet medewerker Mila de schade zien. "Ze stopte in een zaal, keek omhoog en zei: 'wist je dit al? Dit was een van de eerste elektronische Zwitserse kroonluchters van de stad'. Ze verschuldigde zich daarna dat het ongepast was om daarover te beginnen, maar het was juist ontroerend."

"We gaan niet huilen, zo zijn wij niet", zegt Jevgeniya stoer. "We staan bekend om onze humor en weerstand. We passen gewoon de dagelijkse routine aan: 's nachts een aanval, 's ochtends opruimen. En een gezellige avond met prosecco kan ook in de schuilkelder." Advocaat Katerina Karmazina zegt zich wel "hulpeloos en onbeschermd" te voelen, "maar we leven door". Maar weinig mensen vertrekken uit de stad, zeggen de inwoners.

Zo brengt Odesiet Karolina haar nachten door, op de badkamer:

Odesa was ooit een geliefde plek voor Russen. 's Zomers werden de stranden, hotels en casino's van de 'Parel aan de Zwarte Zee' bevolkt door hordes Russische toeristen. De mondaine havenstad kreeg de huidige Frans-Italiaanse uitstraling onder het bewind van tsarina Catharina de Grote. Zij is inmiddels van haar sokkel gehaald, en van enig pro-Russisch sentiment is in Odesa niets meer te merken.

Neem de woorden van burgemeester Troechanov, die voor de invasie nog bekendstond als pro-Russisch. "Jullie zouden moeten weten hoe erg Odesa jullie haat en minacht", zei hij in een toespraak gericht aan de Russische bevolking, kort na de aanvallen op Unesco-werelderfgoed. "Jullie zijn wezens zonder normen en waarden. Jullie zullen ons niet breken, maar juist sterker maken. Dit zal jullie doodsvonnis zijn."

Algemeen wordt aangenomen dat Odesa het hoofddoel was van de zuidelijke Russische operatie. Doordat het naastgelegen Mykolajiv in de beginweken van de Russische invasie standhield, wist de oorlog Odesa niet te bereiken. Doordat vervolgens de graandeal werd gesloten, was Rusland volgens de Britten terughoudend in aanvallen op de stad. Die behoedzaamheid is nu weg.

Odesa ligt op zo'n 100 kilometer van het front:

De aanvallen hebben alles te maken met het opzeggen van de graandeal, vertelt Jevgeniya Gaber, onderzoeker bij de denktank Atlantic Council in Turkije. "Rusland wil Oekraïne voor de keuze stellen: een graandeal onder onze voorwaarden, of er zal geen enkele graanhandel meer bestaan. Met iedere aanval verhogen ze de inzet voor de onderhandelingen."

Het is aan graandeal-initiatiefnemer Turkije om Poetin terug aan tafel te krijgen, zegt Gaber. "Turkije is belangrijk voor Rusland. Het is de lifeline naar de buitenwereld, zowel logistiek en economisch - met de handel door de Bosporus en het toerisme - als diplomatiek - als bruggenhoofd naar het Westen. Die relatie zal Poetin niet op het spel zetten." President Erdogan kan volgens haar een belangrijke rol spelen om de aanvallen op Odesa te stoppen.

Patriots nodig

Bij de Odesieten klinkt ook ergernis over de westerse houding. "We zijn niet moe, maar wel uitgeput door het uitblijven van een echte reactie van de zogenaamde beschaafde wereld", zegt Katerina geïrriteerd. Zij vindt dat het Westen Rusland overal mee laat wegkomen, van het opblazen van de Kachovka-stuwdam tot de vernietiging van Werelderfgoed. "Als je agressie niet stopt, wordt iedere volgende stap nog agressiever. Waarom begrijpt het Westen dat niet?"

Een topadviseur van president Zelensky pleit daarom voor het leveren van meer geavanceerde luchtafweer, zoals de Patriots. "Het is een simpele rekensom: de waarde voor de wereldmarkt van onze havens zijn duizend keer groter dan de waarde van slechts twee raketafweersystemen. De conclusie lijkt mij duidelijk."