Voor veel Duitsers is stem op uiterst rechtse AfD niet langer uit protest
Als er zondag verkiezingen zouden zijn in Duitsland, dan zou volgens recente peilingen meer dan een op de vijf Duitsers op de AfD stemmen. Die verkiezingen komen er nog niet in Duitsland, maar op dit moment doet de 'Alternative für Deutschland'-partij het beter dan die van de bondskanselier. Sinds enkele weken heeft Duitsland voor het eerst een AfD-districtsbestuurder en burgemeester. Meer successen voor de partij, die als extreemrechts wordt gezien, worden door de een verlangd en door de ander gevreesd.
Dezer dagen strijkt de AfD-campagne onder andere neer in Pirna, een oud Saksisch stadje met kinderkopjes, pastel-gestucte gevels en bloemetjes voor de ramen. Een hoge deur met houtsnijwerk geeft toegang tot het raadhuis: "mijn meesterwerk", zegt Tim Lochner. Hij is timmerman, ondernemer en sinds kort ook degene die voor de AfD hier de eerste 'Oberbürgermeister' moet worden.
Op het marktplein heeft de partij een klein podium opgebouwd waar verschillende AfD-politici de mensen toespreken. Naast het podium hangt een metersgroot spandoek tegen 'gendern': een Duitse term om zowel mannen als vrouwen in één woord te noemen, soms gescheiden door een sterretje (bijvoorbeeld Student*innen).
Dat gebruik is uitgegroeid tot politiek strijdpunt. Conservatieve en rechtse politici hebben het tot symbool verheven van wat zij zien als een linkse campagne om mensen te dwingen tot dingen waar ze geen zin in hebben. "Duitse spelling kent geen '*innen'", aldus het AfD-spandoek.
Verder moet vooral de landelijke regering het vanaf het podium ontgelden: die is niet te vertrouwen. Klimaatmaatregelen worden opgedrongen, buitenlanders mogen in het land komen werken, en voor de gewone man blijft er steeds minder over, is de boodschap. Als de naam van een politica van de Groene partij valt, klinkt het boegeroep het luidst.
"De andere partijen pakken ons alleen maar dingen af", zegt een man die op een pleinterras een biertje drinkt. "Als je ontevreden bent en iets wil bereiken, kun je alleen nog AfD stemmen."
Onvrede, crises en onpopulair regeringsbeleid
Een deel van de populariteit van de AfD is te verklaren door dit soort structurele ontevredenheid, zegt politiek wetenschapper Wolfgang Schroeder. "15 tot 20 procent van de mensen is altijd ontevreden. Die zijn tegen het systeem, die willen met de gevestigde orde niets te maken hebben. Die kun je als partij met een goed aanbod voor je winnen."
Daar komen de verschillende crises van afgelopen jaar nu bij: oorlog in Oekraïne, dreigende energietekorten, klimaatmaatregelen en stijgende prijzen. De manier waarop de landelijke regering hiermee omgaat en erover communiceert, valt slecht. "Niet heel gelukkige regeringspolitiek", noemt Schroeder het. "Die gaat te weinig op de behoeftes van mensen in."
Dat voedt de behoefte aan een complete politieke verandering. En dat is wat de AfD sinds de oprichting belooft: een alternatief voor de gevestigde orde.
Migratie
Al kiezen veel Duitsers niet meer uit protest maar bewust vóór de AfD. Het belangrijkste onderwerp voor AfD-aanhangers blijft nog steeds migratie. "Dat is het thema dat de aantrekkingskracht van rechts-populistische en extreemrechtse partijen bepaalt", aldus Schroeder. "Het idee dat de grenzen dicht moeten, de samenleving meer uit dezelfde mensen moet bestaan die onze spelregels en tradities kennen. Dan hebben we de problemen niet die we nu hebben."
En het lijkt steeds minder omstreden om dat ook hardop te zeggen, blijkt ook in Pirna. "Ik heb geen zorgen. Alleen die buitenlanders", zeggen twee vrouwen op het plein. Het aantal migranten in de regio is volgens de meest recente cijfers het afgelopen jaar toegenomen. Vooral door vluchtelingen uit Oekraïne, een groep waar de mensen op het plein in Pirna minder moeite mee zeggen te hebben dan met mensen "uit islamitische landen".
In vergelijking met het gemiddelde in Duitsland is het aantal mensen met een migratieachtergrond hier vele malen kleiner. Toch spreekt een man op het plein van 'omvolking', hij denkt dat de Duitse bevolking wordt ingewisseld voor migranten. Racistisch vinden ze dat allemaal niet. "Dit moet gezegd kunnen worden."
Rechts-extremistisch
De AfD-partij schuift intussen zelf steeds verder naar de extreme hoek. De binnenlandse veiligheidsdienst houdt de partij in de gaten, en noemt enkele afdelingen al rechts-extremistisch. Op lokaal niveau, waar mensen de politici vaak uit hun alledaagse leven kennen, lijkt dat voor kiezers geen groot bezwaar.
Volgens kandidaat en timmerman Lochner is het allemaal onzin, niets anders dan een politieke campagne van de veiligheidsdienst tegen de AfD. "Wie mij kent, weet dat ik niet rechts-extremistisch ben." In november zal duidelijk zijn of hij hier de eerste Oberbürgermeister voor de AfD is.
