500 dagen na Russische inval in Oekraïne: hoelang gaat de oorlog duren?
Het is dag 500 van de Russische 'speciale militaire operatie' in Oekraïne. Het had voor Moskou een vliegensvlugge vingeroefening moeten zijn, met een geplande verovering van Kyiv in drie dagen. Maar het tweede leger ter wereld stuitte op het stugge en vastberaden verzet van de Oekraïners.
Bijna anderhalf jaar na het begin van de grootschalige invasie en tienduizenden doden verder blijft de meest gestelde vraag: hoelang gaat dit conflict nog duren?
Iedere oorlog eindigt met onderhandelingen óf na een overwinning van één van de partijen. Voorzichtig, maar langzaam, herovert Oekraïne dorpen langs het front. Bevrijding van alle Oekraïense grond, inclusief de Krim en de Donbas-gebieden die al sinds 2014 onder Russische controle staan, lijkt echter nog ver weg. Het tegenoffensief is er één van de lange adem.
En voor onderhandelingen liggen de posities op dit moment te ver uit elkaar. Rusland heeft formeel de 'denazificatie en demilitarisering' van Oekraïne als doel van de oorlog, maar waar dat eindigt, weet niemand. Het streven lijkt de gehele Donbas te bezetten. Moskou heeft wel een Chinees vredesvoorstel omarmd, maar daarin staat niets over teruggave van bezette gebieden.
De Oekraïense positie is helder: het volledige grondgebied bevrijden. Kyiv vecht door, en lijkt daarin te worden gesteund door de bevolking. In een opinieonderzoek gaf 85 procent van de Oekraïners aan dat een overwinning inhoudt dat álle gebieden worden bevrijd. De bereidheid om gebied af te staan is laag, omdat er geen garantie is dat daarmee de oorlog zal eindigen, stelt politicoloog Dan Reiter, auteur van How Wars End. Rusland zal dan meer willen.
Meerdere scenario's
De Oekraïense politiek analist Roman Roekomeda van denktank CIDS onderscheidt drie scenario's hoe de oorlog kan eindigen. In het meest gunstige bevrijdt Oekraïne alle gebieden en erkent Rusland de nederlaag. Het meest pessimistische scenario voorziet een patstelling, waarbij Oekraïne in onzekerheid en een benarde positie achterblijft, en Rusland zichzelf als winnaar kan uitroepen.
Daartussen ligt het waarschijnlijke scenario van een gedeeltelijke overwinning, waarbij Oekraïne slechts een deel terugwint. Of wél het gehele territorium, maar dat Rusland doorgaat met aanvallen. In dit scenario wordt de oorlog verlengd tot 2024 en 2025. Dit hangt vooral af van het huidige tegenoffensief en de successen in de komende drie tot vijf maanden, schetst hij.
De bondgenoten van Oekraïne koersen, trouw aan Oekraïne, op het meest optimistische scenario. In retoriek wordt steevast benadrukt dat Kyiv deze oorlog "moet winnen" om de toekomst van Europa veilig te stellen. Onduidelijk is of er ook draaiboeken klaarliggen voor "gedeeltelijk winnen". De opvatting dat Oekraïne de oorlog niet kan winnen is (vooralsnog) een geïsoleerd geluid van de Hongaarse premier Orbán.
Meer landen zullen aandringen op een tijdelijk staakt-het-vuren, als een complete Oekraïense overwinning uitblijft, verwachten analisten. Dat geluid zal vermoedelijk niet komen van de 'haviken' (landen als Polen, de Baltische staten, Tsjechië), maar uit landen die niet in de recente geschiedenis onder Russisch juk hebben geleefd, zoals Frankrijk en Italië.
Overigens maakt zowel Rusland als Oekraïne geen aanstalten tot onderhandelingen. Beide landen zien nog voldoende kansen voor succes op het slagveld. Die perceptie maakt het aannemelijk, zo stelt denktank Rand, dat de oorlog een langdurig conflict zal worden. Daar moet het Westen zich op voorbereiden, adviseren de onderzoekers.
Wapenstilstand gunstig voor Rusland
Een tijdelijke wapenstilstand klinkt voor velen in het Westen aantrekkelijk, maar biedt alleen een kortetermijnoplossing. Dat stellen een groep onderzoekers van denktank Chatham House in een omvangrijk rapport over het beëindigen van de oorlog. "Zonder de onderliggende oorzaak aan te pakken - de Russische ambitie om Oekraïne te vernietigen - wordt de aanvaller beloond en het slachtoffer gestraft."
"Zulk pragmatisme", vervolgen de onderzoekers, "lijkt goedbedoeld, maar moedigt territoriale veroveringen door geweld alleen maar aan." De wetenschappers komen tot de unanieme conclusie dat langdurige veiligheid in Europa alleen kan worden bereikt met een overtuigende Oekraïense overwinning.
De vraag is of Oekraïne met de huidige middelen hiertoe in staat is. Kyiv beschikt weliswaar over waardevolle, westerse steun (wapens, geld en inlichtingen) en een verenigd, gemotiveerd volk achter zich, maar daartegenover staat een oosterbuur met een ogenschijnlijk eindeloze hoeveelheid manschappen en geld. Slechts zo'n 4 procent van de Russische begroting gaat naar de oorlog, becijferde het Zweedse onderzoeksinstituut SIPRI.
Moskou heeft daarmee de tijd aan zijn zijde, terwijl het klokje voor Oekraïne tikt. De onderzoekers van Chatham House pleiten daarom voor een onmiddellijke toename in steun aan Oekraïne. Haast is geboden, stellen zij, met het oog op de Amerikaanse verkiezingen van 2024. Die maken de steun van Oekraïnes belangrijkste bondgenoot onzeker.
Oekraïne kan alleen winnen met westerse steun, zo concluderen de Chatham House-onderzoekers, maar met huidige steunpakketten gaat dat nog lang duren. "De militaire steun moet worden verdubbeld voordat het te laat is."
