Waarom atleet Heerenveen in 1975 toch naar Zuid-Afrika ging: 'Let my people go'
Terwijl Raymond Heerenveen achterin een taxi zit in Kaapstad, anno 2023, verschijnen de gebeurtenissen weer op zijn netvlies. Hoe hij hier in 1975 met zijn witte collega Haico Scharn een taxi wilde nemen en hoe zijn chauffeur in paniek raakte, want hij mocht als zwarte man geen witte mensen vervoeren.
"Want dan had hij zijn vergunning kwijt kunnen raken", weet Heerenveen nog. "Maar wij wilden aan die apartheid helemaal niet meewerken!"
Heerenveen is voor het programma Andere Tijden Sport weer terug in het land waar hij 48 jaar geleden, bij wijze van protest, naartoe trok voor een toernooi. Terwijl iedereen het hem afraadde. Het land waar de apartheid heerste tot in de jaren negentig van de vorige eeuw.
En ook het land waar hij zijn gouden medaille het publiek in zou gooien. Hoe dat afliep en wat voor gevolgen dat had voor de carrière van Heerenveen, is te zien in Andere Tijden Sport.
De taxichauffeur van nu, eveneens een zwarte man, kent de verhalen over de apartheid van toen. "Die dingen gebeurden hier. We kochten niet bij dezelfde winkels. We aten niet wat zij aten. En we deelden geen toilet."
Het staat de witte Belgische atlete Annemarie van Nuffel ook nog goed bij. Zij trok net als Heerenveen ook naar Zuid-Afrika in 1975. Ook zij was, net als Heerenveen, uitgenodigd om er deel te nemen aan een atletiektoernooi.
Blankes en nie-blankes
"Het was allemaal gescheiden. Je zag toiletten voor blankes en voor nie-blankes. Zelfs de bussen waren gescheiden. De zwarte mensen moesten boven, de witte mensen onder. En er werd echt op toegezien dat je geen toenadering kon zoeken tot zwarte mensen."
Van Nuffel trok zich er weinig van aan. Ze trok veel op met Heerenveen, liet zich openlijk fotograferen met de Nederlander, ook als een protest tegen de geldende regels.
"Ik vond het heel dapper van hem", zegt Van Nuffel over Heerenveen. "Hij was er in eerste instantie als atleet. Maar in tweede instantie wilde hij toch wel laten zien dat wat er in Zuid-Afrika aan de gang was, die apartheid, dat dat niet kon." Heerenveen zelf vult aan: "Dat was voor mij ook het belangrijkste. Dat ik daar kon protesteren en dat ik mijn mening kon uiten."
Heerenveen was geïnspireerd geraakt door een actie zeven jaar eerder op de Olympische Spelen van 1968 in Mexico. Twee Amerikaanse atleten, Tommie Smith en John Carlos, wonnen goud en brons op de 200 meter sprint en staken allebei een vuist de lucht in. Er zat een zwarte handschoen omheen.
Smith zei later dat het een actie voor mensenrechten in het algemeen was, maar het gebaar van de atleten werd alom opgevat als een 'Black Power'-actie, voor gelijke rechten voor zwarte mensen.
Black is beautiful
Zo vatte ook Heerenveen het statement op. "Dat waren mijn voorbeelden." Hij liet zijn vrouw Ellie voor zijn vertrek naar Zuid-Afrika twee teksten op zijn atletiektenue naaien. De één leest 'Black is beautiful', de ander 'Let my people go'.
De teksten op zijn tenue bleven niet onopgemerkt in Kaapstad. Bij zijn warming-up bleef het stil op de tribunes waar witte mensen zaten. Aan de andere kant van het stadion, waar een tribune voor zwarte mensen stond, werd hij juist aangemoedigd.
Nadat hij even later de 200 meter had gewonnen en de gouden medaille om zijn nek had hangen, rende hij meteen naar de juichende zwarte menigte en gooide de medaille vervolgens spontaan het publiek in. "Ik dacht: deze is voor jullie. Ik dacht er verder niet bij na, het kwam uit mijn hart."
Zijn protestacties kwamen hem op reprimandes te staan. Hoe dat afliep en wat voor gevolgen dat had is te zien in de aflevering van Andere Tijden Sport.
