Meer kritiek op controles bij demonstraties: 'de politie moet faciliteren'
"Ik schrok van dit rapport", zegt Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, maar hij prijst het Amnesty-rapport over ID-controles bij demonstraties ook. En ook hij trekt een harde conclusie: "De wet op de identificatieplicht schiet zijn doel voorbij. De overheid moet terug naar de tekentafel."
Volgens Amnesty International houdt de politie in Nederland demonstranten ongeoorloofd in de gaten. Vreedzame demonstranten worden onrechtmatig gecontroleerd op hun identiteitsbewijs, schrijft de organisatie. De politie ontkent tegenover Amnesty dat de werkwijze onrechtmatig is. Er wordt niets met de gegevens gedaan, tenzij een agent gericht zoekt, zegt de politie.
Hoogleraar Schilder vindt het wel onrechtmatig en noemt het vooral kwalijk dat de politie demonstranten systematisch controleert. "Het rapport laat zien dat er wantrouwen is, terwijl de politie een demonstratie hoort te faciliteren en niet op deze systematische manier om gegevens hoort te vragen. Het mag niet, er is geen juridische basis voor."
De wet op de identificatieplicht is een mislukking, vindt Schilder na het lezen van het Amnesty-rapport. "De Tweede Kamer moet een debat aanvragen. Het is nodig om in de wet nauwkeuriger te formuleren wanneer om een ID mag worden gevraagd, want dat doet de politie nu niet goed."
Afschrikwekkende werking
"Als ik zie dat ze ID's controleren, loop ik even om." Marcel Roozeboom (58) is ondernemer en begon drie jaar geleden met demonstreren. "Vanwege de rare coronamaatregelen, ik wilde mijn stem laten horen." Roozeboom liep in meer dan vijftig demonstraties mee en fotografeert dan ook. Hij was niet alleen bij coronademonstraties, maar ook bij klimaatacties, woonprotesten en antiracisme-demonstraties.
Ik wil vrij mijn stem kunnen laten horen. In vrijheid vreedzaam demonstreren is een groot goed.
Het vragen om een ID gebeurt volgens protest-fotograaf Roozeboom vaak terwijl er niets aan de hand is qua ordeverstoring. "Voordat een demonstratie goed en wel begonnen is, controleren ze al. Bij een coronademonstratie in Den Haag werden vooraf kleine groepjes mensen ingesloten en noteerden agenten hun gegevens. Nergens voor nodig."
Roozeboom denkt dat het afschrikwekkend werkt. "Laatst zag ik hoe een jongen bij een woonprotest zijn ID moest laten zien en daar helemaal nerveus van werd. Waarom vraagt de politie hem dat? Die jongen had duidelijk geen kwaad in zin. Ik wil vrij mijn stem kunnen laten horen. Als ze je identificatie vragen en gegevens noteren, kan dat niet. Dan weet je nooit wanneer ze het tegen je gebruiken. Terwijl in vrijheid vreedzaam demonstreren een groot goed is."
ID-controle heeft een chilling effect zoals Amnesty het noemt: je wordt huiveriger om te demonstreren. Twee grondrechten worden aangetast: het recht van betoging en het recht op privacy.
Hoogleraar Schilder denkt ook dat het ID vragen bang maakt. "Vooral omdat je gegevens bewaard blijven. Stel je bent jong en wilt nog carrière maken, misschien ben je wel ambtenaar. ID-controle, elektronisch waarbij je gegevens worden opgeslagen, heeft een chilling effect zoals Amnesty het noemt: je wordt huiveriger om te demonstreren. Twee grondrechten worden aangetast: het recht van betoging en het recht op privacy."
Beuk met wapenstok
Mensen horen niet bang gemaakt te worden om te demonstreren, benadrukt Schilder: "In onze grondwet is uitdrukkelijk het demonstratierecht vastgelegd. Er is een zee aan uitspraken van rechters met als uitgangspunt dat demonstreren een van de fundamentele rechten in een democratische rechtsstaat is. De overheid heeft de plicht te zorgen dat dat recht goed uitgeoefend kan worden."
Protest-fotograaf Roozeboom meent dat de manier waarop gemeenten en politie met demonstraties omgaan steeds strenger is geworden. "Onlangs fotografeerde ik bij het klimaatprotest en leunde ik iets voorbij de rij agenten om een mooie foto te maken, toen kreeg ik meteen een beuk met wapenstok en schild. Dat is nergens voor nodig."
VU-hoogleraar Schilder is het met Roozeboom eens. "Twee jaar geleden zou ik nog gezegd hebben dat het wel meeviel. Dat heb ik ook gezegd toen er kritiek was bij de aanpak van de eerste A12-blokkade door klimaatactivisten. Sindsdien ben ik er anders tegenaan gaan kijken. Het is een zorgwekkende ontwikkeling hoe er bij demonstraties steeds meer wordt opgetreden. De Tweede Kamer moet hiermee aan de slag."
