Amnesty: politie schendt rechten demonstrant met ID-controles en opslaan gegevens

Volgens Amnesty International houdt de politie in Nederland demonstranten ongeoorloofd in de gaten. Vreedzame demonstranten worden onrechtmatig gecontroleerd op hun identiteitsbewijs, schrijft de organisatie in een rapport.

Ook worden de gegevens van ID-controles vijf jaar opgeslagen in politiedatabanken, wat volgens Amnesty indruist tegen het recht op privacy en het demonstratierecht. De werkwijze is wel rechtmatig, reageert de politie tegenover de NOS.

Voor het onderzoek toetste Amnesty de werkwijze rondom ID-controles. Ook werden tussen 2020 en 2022 tientallen demonstranten geïnterviewd. Geïnterviewden noemden de werkwijze van de politie intimiderend en sommigen schrokken van de informatie waarover agenten beschikten.

Willekeur en machtsmisbruik

De mensenrechtenorganisatie stelt dat er nauwelijks toezicht is op de surveillancemethodes van de politie. Ook zouden de bevoegdheden te vaag zijn geformuleerd.

"De politie heeft in Nederland te ruime bevoegdheden om zelf te bepalen wie ze staande houden en controleren tijdens demonstraties", zegt directeur Dagmar Oudshoorn van Amnesty Nederland. "Hierdoor ontstaat er groot risico op willekeur, discriminatie en machtsmisbruik."

De politie gaat ervan uit dat die de gegevens van demonstranten mag verzamelen en analyseren zonder dat er aanwijzingen zijn voor strafbare feiten of plannen daarvoor, schrijven de onderzoekers. Dit zou gebeuren met het argument om wanordelijkheden te voorkomen.

Goede reden nodig voor controle

In Nederland geldt een identificatieplicht voor iedereen van 14 jaar en ouder, maar de politie mag alleen om een identiteitsbewijs vragen als daar een goede reden voor is. Het kan gaan om dreigend geweld bij openbare manifestaties of bij demonstraties waar rellen ontstaan.

Volgens Amnesty vraagt de politie geregeld ook vreedzame demonstranten om hun ID. De gegevens die daarbij worden verkregen over een demonstrant, zoals naam en adres, zijn volgens het rapport doorzoekbaar voor zo'n 30.000 agenten. Zij zouden informatie die zij relevant vinden kunnen toevoegen.

Een geïnterviewde demonstrant vertelt dat ze een procedure is begonnen om haar gegevens in te zien. "In wat ik mocht inzien, viel me vooral de toon op waarop over me is gesproken. De boa had onder andere gezegd: 'zij discrimineren ons blanken ook'."

Als de informatie van een ID-controle bij een protest vijf jaar bewaard is, mag de informatie nog vijf jaar worden bewaard in een beveiligde omgeving, schijft de mensenrechtenorganisatie. Een beperkt aantal agenten heeft er dan nog toegang toe. Ook zou de persoonsinformatie in politiedatabanken automatisch worden aangevuld met gegevens uit de Basisregistratie Personen.

'Zien dit anders'

De politie laat in een reactie op het rapport aan de NOS weten dat de werkwijze wel rechtmatig is. "Wij zien dit echt anders", zegt een woordvoerder. Het handelen is volgens de politie juridisch gefundeerd en proportioneel.

Demonstranten bevragen is volgens de politie nodig om te kunnen "inschatten wat de risico's bij een demonstratie zijn en hoeveel politie capaciteit zij moeten inzetten om de demonstratie in goede banen te leiden". Hierbij is een "proportionaliteitsafweging" van belang, aldus de woordvoerder. Politiemedewerkers worden daarom getraind op de omgang met persoonsgegevens.

"Het is geenszins de bedoeling van de politie om mensen die gebruik maken van hun demonstratierecht te intimideren", zegt de woordvoerder. "In het geval mensen zich toch geïntimideerd voelen, dan is dit een ongewenst effect van ons optreden."