Kan de EU Tunesië verleiden om migranten tegen te houden?
Of en hoeveel geld de Europese Unie bereid is te betalen aan Tunesië voor het tegenhouden van mensen die naar Europa willen komen, is onduidelijk. Maar dat de druk op Eurocommissaris van Migratie Ylva Johansson hoog is, staat vast. De Zweedse sociaaldemocrate is vandaag en morgen in Tunesië en zal proberen president Kais Saied ervan te overtuigen dat hij meer moet doen om illegale migratie naar de EU te stoppen.
Het aantal asielzoekers in de EU stijgt snel. Veel lidstaten, waaronder Nederland, zeggen tegen de grenzen van hun opvangcapaciteit aan te lopen. Vooral het aantal migranten dat via Tunesië naar de EU komt, loopt op. De eerste drie maanden van dit jaar kwamen meer dan 30.000 mensen aan in Italië, drie keer zoveel als vorig jaar in dezelfde periode.
Meer dan de helft stapte op een boot in Tunesië, bijna tien keer meer dan in dezelfde periode vorig jaar. Volgens schattingen vertrekken er, als het weer gunstig is, dagelijks meer dan duizend mensen uit de omgeving van kustplaatsen als Sfax, minder dan 150 kilometer van Lampedusa.
Gevaarlijke reis
Lang niet iedereen bereikt zijn doel. Het eerste kwartaal verdronken minstens 500 mensen tijdens de gevaarlijke overtocht. Volgens de Tunesische kustwacht redde de dienst de afgelopen maanden meer dan 14.000 migranten. Het overgrote deel van de drenkelingen komt uit landen in sub-Sahara Afrika. Maar ook steeds meer Tunesiërs proberen weg te komen uit het land, dat economisch aan de rand van de afgrond staat.
Eind vorige maand bestempelde de buitenlandchef van de EU, Josep Borrell, de situatie in Tunesië als "heel gevaarlijk" en waarschuwde hij: "Als het land economisch of maatschappelijk instort, zullen er nieuwe migratiestromen naar Europa komen. Dat moeten we vermijden."
Borrell verwees naar de steeds instabielere situatie in het land, dat nog maar iets meer dan tien jaar geleden juist de grote democratische belofte was in de regio. De plek waar in 2010 de Arabische Lente begon en waaraan de EU sinds die tijd veel geld gaf, zo'n 3 miljard euro. Veel daarvan was bedoeld voor de hervorming van de politie en de rechtsstaat. Maar de hoop uit 2010 is allang vervlogen.
Migranten vogelvrij
Sinds vorig jaar stelt president Saied zich steeds antidemocratischer op. Er kwam een nieuwe grondwet die hem veel meer macht gaf, hij ontbond het parlement en sluit steeds meer critici op.
Eind februari hield hij een speech waarin hij de migranten in zijn land "een bron van geweld en misdaad" noemde. Ook wees hij op het gevaar van een verandering van de "demografische samenstelling" van Tunesië. Sindsdien voelen veel migranten zich vogelvrij.
Kan je met zo'n president afspraken maken? Het is voor de EU een ingewikkelde afweging. Door geld te geven, legitimeer je de autocratische Saied, terwijl de EU in de regel juist de mond vol heeft van het verspreiden van de democratische waarden van de EU.
Maar niets doen is volgens veel lidstaten ook geen optie, gezien de almaar oplopende migratiecijfers. En dus dringen steeds meer landen aan op een deal met Tunesië: geld, mogelijk miljarden euro's, geven om mensen die de oversteek willen maken tegen te houden.
'Snel praten'
In 2016 maakte de EU soortgelijke afspraken met Turkije, de zogenoemde 'Turkijedeal'. Daarin werd afgesproken dat het land meer dan zes miljard euro kreeg om migranten tegen te houden en in de EU afgewezen asielzoekers terug te nemen. Het was tijdens het hoogtepunt van de vluchtelingencrisis: ruim een miljoen asielzoekers kwamen naar Europa.
Nederland wil dat de EU zo snel mogelijk gaat praten met Tunesië over instroombeperking, zei staatssecretaris van Eric van der Burg (Asiel) vorige week nog tijdens een bezoek aan zijn Italiaanse collega.
Herverdeling
Ook Italië wil afspraken die ertoe leiden dat minder mensen op Lampedusa aankomen. Maar het land wil nog iets anders: dat andere landen binnen de EU asielzoekers overnemen. Nu staat Italië er grotendeels alleen voor omdat het land volgens oude Europese regels verantwoordelijk is voor de asielprocedure van migranten die er aankomen.
Het blijkt al jaren onmogelijk om in EU-verband tot overeenstemming te komen over nieuwe regels voor de opvang en herverdeling van asielzoekers. De ambitie is om dat vóór de Europese verkiezingen van volgend jaar alsnog voor elkaar te krijgen, maar het is onduidelijk of dat lukt.
Nieuwsuur maakte onderstaande video over de onder druk staande democratie in het land. Tot grote zorgen van de EU, want het Afrikaanse land is het belangrijkste vertrekpunt van migranten richting Europa:
En dus is de druk op de Eurocommissaris nu extra hoog om iets te doen aan de grote toestroom van mensen uit Tunesië. Daarvoor gaat de Zweedse vandaag en morgen de mogelijkheden verkennen.
Naar verwachting wil ze een overeenkomst sluiten met Tunesië om via Europol gegevens uit te wisselen om mensensmokkel te bestrijden. Ook zal ze het land waarschijnlijk visa bieden voor mensen die legaal in de EU willen komen werken.
Maar president Saied heeft niet direct belang bij het tevredenstellen van de EU door migranten te beletten zijn land te verlaten. Hij heeft vooral snel geld nodig om de economische situatie in zijn land te verbeteren en zijn eigen positie te versterken. Of de Eurocommissaris dat in Tunis ook te bieden heeft, moet blijken.
