Afschaffing toeslagenstelsel: waarom is het zo ingewikkeld?
Veel Nederlanders hebben te maken met toeslagen: vorig jaar werd voor 15,7 miljard euro aan toeslagen gestort op de rekeningen van 5,7 miljoen huishoudens. Veel mensen vinden het systeem ingewikkeld en raken in financiële problemen als ze geld moeten terugbetalen dat ten onrechte was uitgekeerd. Bart Snels, hoofd van de Inspectie belastingen, toeslagen en douane, pleit daarom voor de afschaffing van het toeslagenstelsel.
Hij is niet de enige die vindt dat het systeem op de schop moet, het kabinet is al jaren bezig met alternatieven. Maar verandering lijkt nog ver weg. Het kabinet presenteert op zijn vroegst volgend jaar een voorstel met concrete alternatieven. Uitgangspunt daarvoor is een motie uit december 2019.
Waarom is het zo lastig om het toeslagenstelsel te veranderen, en hoe zou een alternatief eruit moeten zien?
Verschillende soorten toeslagen
We hebben in Nederland verschillende toeslagen, zoals zorgtoeslag, huurtoeslag, kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget. Voor elk van deze toeslagen gelden specifieke voorwaarden, en mensen moeten zelf beoordelen of ze recht hebben op een toeslag.
Als iemands situatie in een jaar verandert, kan daarmee ook het recht op de toeslag veranderen. En dat gaat regelmatig verkeerd. Jaarlijks moeten 150.000 huishoudens zorg-, huur- of een andere toeslag terugbetalen, omdat ze een verandering niet op tijd hebben doorgegeven. Maar ook overheidsinstanties maken fouten bij het doorgeven van gegevens, wat kan leiden tot verlaging en stopzetting van toeslagen.
In 2022 werden 7,8 miljoen toeslagen uitgekeerd aan in totaal 9,5 miljoen mensen. Omdat veel mensen afhankelijk zijn van toeslagen kan het systeem niet worden afgeschaft voor er eerst een goed alternatief is.
Mogelijke alternatieven
Koos Boer, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Leiden, kan zich vinden in de kritiek op het toeslagenstelsel. "Het huidige systeem creëert complexe geldstromen. Verder blijft het onzeker of de ontvanger van bijvoorbeeld huurtoeslag, het geld daadwerkelijk aan huur besteedt."
Een alternatief voor het huidige stelsel kan volgens Boer zijn om bepaalde voorzieningen, zoals kinderopvang, voor mensen gratis te maken. Het kabinet werkt daar aan. Zorgtoeslag zou onder de verantwoordelijkheid van de verzekeraars kunnen vallen en huurtoeslag zou direct met verhuurders geregeld kunnen worden.
Dit kan volgens Boer leiden tot minder geldstromen en kunnen garanderen dat toeslagen terechtkomen bij wie er recht op heeft. "Het is beter om de verantwoordelijkheid niet bij de meest kwetsbare partij, in dit geval de burger, te leggen."
Toch erkent Boer dat het allemaal ingewikkeld is en dat het in de praktijk zeer lastig blijft om te bepalen wie recht heeft op welke toeslagen.
Plannen van de politiek
Staatssecretaris De Vries van Financiën - Toeslagen en Douane heeft begin vorige maand een brief aan de Tweede Kamer gestuurd met daarin de planning voor het aanpassen van het toeslagenstelsel. Binnen twee maanden wordt een tussentijds verslag gepresenteerd waarin de problemen op een rijtje worden gezet en een voorstel wordt gedaan voor een aantal alternatieve regelingen.
Er wordt voortgeborduurd op de ideeën in het rapport Alternatieven voor het toeslagenstelsel. Een mogelijkheid is dat de overheid de prijzen van de zorg, huurwoningen en kinderopvang verlaagt, waardoor het stelsel voor inkomensondersteuning eenvoudiger wordt. Ook wordt er nagedacht over inkomensonafhankelijke ondersteuning.
Het is de bedoeling om in het eerste kwartaal 2024 een eindverslag te presenteren waarin de voor- en nadelen van de verschillende opties zijn uitgewerkt, en hoe deze uitgevoerd moeten worden.
