Baas Inspectie belastingen wil toeslagenstelsel afschaffen

Door het Nederlandse toeslagenstelsel komen nog steeds iedere dag mensen in financiële problemen. Daarom moet het stelsel zo snel mogelijk worden afgeschaft, zegt inspecteur-generaal Bart Snels, hoofd van de Inspectie belastingen, toeslagen en douane, in Trouw.

Jaarlijks moeten 150.000 huishoudens zorg-, huur- of een andere toeslag terugbetalen, omdat ze niet op tijd iets hebben doorgegeven. Het gaat dan bijvoorbeeld om een verandering in hun inkomen of in de samenstelling van het huishouden.

"We vragen het onmogelijke van mensen en hebben alle financiële risico's bij de burgers neergelegd", zegt Snels. "We tasten met de toeslagen de bestaanszekerheid van mensen aan." Het probleem ligt volgens hem niet bij de ambtenaren, die "het goede" proberen te doen, maar bij het stelsel zelf.

'Ik zou dat niet eens kunnen'

Als bij overheidsinstanties iets misgaat met het doorgeven van gegevens aan de Belastingdienst en Dienst Toeslagen, worden de toeslagen vaak meteen verlaagd of stopgezet. Dat is volgens Snels een groot probleem.

"Wij verwachten dat mensen zelf dat conflict uitvechten met die andere overheidsinstantie, ook als ze niets fout hebben gedaan. En als dat is gelukt, dan moeten ze vervolgens ook nog proberen zelf de toeslagen weer terug te krijgen. We vragen heel veel van mensen. Ik zeg eerlijk: ik zou dat niet eens kunnen. Ik ben er heel erg van geschrokken dat het systeem zo werkt."

Een ander fundamenteel probleem is dat mensen moeten voorspellen wat er het komende jaar gaat gebeuren in hun huishouden. "Maar je weet toch niet of je gaat scheiden, gaat samenwonen, of dat je partner overlijdt? Je weet toch niet of één van je kinderen plots weer thuis komt wonen, gaat werken en dus een eigen inkomen heeft? Maar al die veranderingen hebben wel direct gevolgen voor het recht op toeslagen. En als je die niet op tijd doorgeeft, krijg je meteen hoge terugvorderingen."

Begin 2021 viel het kabinet over het toeslagenschandaal. NOS op 3 legde toen uit hoe het zover kon komen:

Omdat het systeem zo ingewikkeld is, en omdat veel mensen een slechte ervaring hebben met het toeslagenstelsel, durven honderdduizenden burgers geen toeslag aan te vragen, zegt Snels. "Ze zijn bang voor de hoge terugvorderingen, of vanwege de toeslagenaffaire. Er zijn ook mensen die de weg naar toeslagen niet eens vinden, of niet weten hoe die aan te vragen. Daardoor krijg je rechtsongelijkheid tussen groepen burgers, en een sociale ongelijkheid die heel ongewenst is."

De enige oplossing is volgens de inspecteur-generaal om het hele systeem af te schaffen. Daar pleiten ook uitvoeringsorganisaties en gemeenten voor. "We kunnen wel blijven uitbreiden in betere dienstverlening, maar dat lost het probleem niet op. Daarom moet de politiek nu helderheid geven over welke kant we op gaan met het stelsel. De Kamer praat er al een jaar of zes over, en de coalitie heeft ook gezegd dat ze van de toeslagen af wil."

Oplossing is ingewikkeld

Afschaffen is één stap, maar het toeslagenstelsel vervangen door een nieuw systeem is erg ingewikkeld, constateert Snels. "Er zijn talloze knoppen om aan te draaien, en daarbij spelen ook politieke meningsverschillen mee. Het kabinet vindt het moeilijk om hierin leiding te nemen."

Dat er bij de overheid veel eilandjes zijn, helpt volgens Snels ook niet. "Het ene departement is bezig met de hervorming van de huurtoeslag, het andere met de zorgtoeslag, en een derde met de kinderopvangtoeslag. En er is ook nog een staatssecretaris toeslagen die de opdracht heeft om na te denken over een heel nieuw stelsel. In de Tweede Kamer is het spiegelbeeld hiervan te zien. Ik ga er niet over, maar het zou goed zijn als de Kamer tot één themacommissie toeslagen of bestaanszekerheid komt."