Ruim 600 (web)winkels gebruiken omstreden 'koop nu, betaal later'

• Gidi Pols

  redacteur Economie

Honderden Nederlandse (web)winkels laten klanten kopen op afbetaling. Dat blijkt uit de klantenoverzichten van Klarna en Riverty, de twee grootste aanbieders van 'koop nu, betaal later'-diensten. Die diensten zijn omstreden. Toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) dringt aan op meer wetgeving. Regulering is broodnodig, zeggen ook schuldhulpverleners die spreken van een "explosie van schulden".

Tegelijkertijd maken winkeliers graag gebruik van de diensten. Ruim 500 Nederlandse bedrijven laten hun klanten op afbetaling kopen via het Zweedse Klarna. Daar zitten veel kledingverkopers bij, maar ook slijterijen, meubelzaken, parfumwinkels en elektronicazaken.

H&M ziet de dienst als onderdeel van "een moderne shopervaring" en biedt achteraf betalen ook aan in de fysieke winkels. De meeste andere bedrijven - waaronder Ikea, Lush, Zeeman en Beter Bed - gebruiken de dienst vooral in hun webwinkels.

"We bieden onze online klanten de mogelijkheid om meubels en producten uit te proberen", zegt een woordvoerder van Ikea. "Bij twijfel of een verkeerde inschatting kan het artikel worden geretourneerd en wordt de factuur geannuleerd."

Riverty, de nummer 2 van Nederland, telt ruim 100 Nederlandse bedrijven als klant. Ook hier zitten bekende bedrijven bij zoals Blokker, Scapino en BCC.

'Gratis achteraf betalen'

De bedrijven verkopen hun kleding, meubels of elektronica inmiddels jaarlijks tientallen miljoenen keren via de betaaldiensten. Klanten hoeven pas na 30 tot 45 dagen te betalen. "Gratis achteraf betalen", zoals sommige bedrijven de dienst aanprijzen.

Dat klinkt aantrekkelijk, maar er zijn risico's, waarschuwt de AFM. "Wij constateren dat de kosten voor te laat betalen onduidelijk en mogelijk onrechtmatig zijn", staat in het jaarverslag. Voor veel consumenten is 'gratis' helemaal niet gratis.

Ongeveer een op de vijf gebruikers betaalt namelijk niet op tijd. En dat levert een boete en incassokosten op. Meerdere aanbieders van achteraf betalen hebben eigen incassobureaus. "Die inkomsten bedragen tussen 20 en 40 procent van de totale omzet", constateert de AFM. De aanbieders verdienen dus aan wanbetalers.

De toezichthouder is daar ongelukkig mee. "Aanbieders zijn in dat geval immers extra gebaat bij onduidelijkheid over de betaaltermijn en aanmaningskosten." Met als gevolg "onnodige kosten en in het ergste geval financiële problemen".

Meer mensen met schulden

Dat merken ook schuldhulpverleners. RTL ontdekte dat het aantal mensen in de schuldhulpverlening met een schuld bij Klarna of Riverty afgelopen vijf jaar verdubbelde.

"Dit schreeuwt om maatregelen", zegt Albert Nijholt, directeur van schuldhulpbedrijf Plangroep. "De laatste anderhalf jaar is het aantal mensen met dit soort schulden explosief toegenomen. Alleen al bij onze cliënten zijn er nu 4300 vorderingen." Dat zijn allemaal mensen die al andere schulden hebben. "In sommige gevallen klappen hierdoor bestaande schuldregelingen. Er is echt bescherming nodig tegen dit soort diensten."

Achteraf betalen is wettelijk geen lening, waardoor er minder strenge regels gelden. De overheid probeert dat gat in de wet nu te dichten. De bedrijven vallen ook niet onder het toezicht van de AFM.

"Ik maak mij grote zorgen", zei minister Weerwind onlangs over de diensten in de Tweede Kamer. Er moet volgens Weerwind voor de zomer een Europees plan liggen waardoor de diensten wél worden bestempeld als consumptief krediet, met de bijhorende regels.

Omdat nieuwe wetgeving maken doorgaans lang duurt, vroeg Weerwind de aanbieders om zelfregulering. De bedrijven hebben beloofd nog deze maand met een plan van aanpak te komen.

De eerste opzet daarvan is volgens Riverty vrijdag naar de minister gestuurd. Het gaat onder meer over het niet verlenen van diensten aan minderjarigen en het tegengaan van het stapelen van schulden. Volgens Riverty is dat ook in het eigen belang. "Wij dragen immers het risico."

Weinig zelfkritiek

Hoe reageren de bedrijven die gebruikmaken van Klarna of Riverty op de kritiek?

H&M benadrukt alleen de positieve punten van de "populaire betaalmethode" en negeert de vragen over de kritiek. Ikea draait om de vragen heen, maar zegt wel: "We zijn vastbesloten om niet te profiteren van financieel gespannen situaties van consumenten."

Zeeman daarentegen trekt zich de kritiek wel aan. "Wij volgen dit zelf ook kritisch", zegt een woordvoerder. "We hebben toevallig twee weken geleden nog de cijfers doorgenomen met Riverty." Het is volgens het bedrijf "echt een dilemma". Zeeman zegt zich ervan bewust te zijn dat "deze service ook een risico kan zijn voor het deel van onze klanten dat financieel kwetsbaar is."