In series kunnen moslimvrouwen nu ook model, punkrocker of superheld zijn

• Eliane Lamper

  redacteur Online

Een moslimvrouw als model, gitarist in een band of met superkrachten: op populaire streamingsdiensten zijn vaker moslims en mensen van kleur in een hoofdrol te zien. De nieuwe series geven ruimte aan gelaagde karakters die niet stereotyperend in beeld worden gebracht.

Nederlandse kijkers kunnen voor het eerst kennismaken met een hijabi, een vrouw met hoofddoek, in een hoofdrol. Sinds een paar weken is bij de NPO de online serie Katwalk te zien, over de kleurrijk geklede Khadija uit Amsterdam-West die model wil worden. Dat leidt tot spanningen met familieleden, die haar liever arts zien worden. De modellenwereld vindt haar ingewikkeld: zo wil ze zich niet omkleden waar anderen bij zijn.

De makers wilden een verhaal vertellen waarin biculturele Nederlandse jongeren zich kunnen herkennen. "We wilden gewoon een stoer verhaal maken over een doodgewone meid met een hoofddoek die creatief en ambitieus is, en een droom heeft", zegt regisseur Salma Chafouk Idrissi. "Ze krijgt kritiek uit haar gemeenschap, maar wil ook haar eigen normen en waarden niet opgeven. Er zijn zoveel moslimmeiden in Nederland die net zo zijn."

Feministische punkrockers

Bij streamingsdiensten is een omslag te zien. Disney+ bracht vorig jaar Ms. Marvel uit, met de eerste islamitische superheld in het universum van Marvel. Kamala Khan is een Amerikaanse tiener van Pakistaanse afkomst, die ontdekt dat ze superkrachten heeft. De serie kreeg veel lovende kritieken voor de herkenbaarheid van een doorsnee moslimgezin. Kamala viert feestdagen met haar familie en heeft onenigheid met haar ouders, net als alle andere tieners.

Op de Britse televisie verscheen datzelfde jaar de serie We Are Lady Parts, over vijf jonge feministische moslimvrouwen uit Londen die in een ruige punkband spelen. De serie laat de gemeenschap in al haar diversiteit zien. Zo draagt de manager van de band gezichtsbedekkende kleding en is de leadzangeres queer. Ook verscheen Ramy op Amazon Prime, over het leven van een islamitische jongen van Egyptische afkomst in New Jersey. Op Netflix is Mo te zien, over een Palestijnse asielzoeker in Texas.

Zo anders zijn de nieuwe series vergeleken met de producties die de afgelopen drie decennia werden gemaakt, waarin Arabieren en moslims voornamelijk de rol kregen van terrorist of religieuze fanaticus. "Na het einde van de Koude Oorlog verschoven de rollen van slechterikken in series en films van Russen naar Arabische moslims", zegt Judith Naeff, arabist en universitair docent cultuurwetenschappen aan de Universiteit Leiden.

In Hollywood werden veel van deze rollen in het leven geroepen na de terreuraanslagen van 9/11, toen de Amerikaanse war on terror in het Midden-Oosten een dankbare inspiratiebron werd voor series, films en games. Arabieren werden afgeschilderd als bandieten, onbetrouwbare sjeiks of zelfmoordterroristen. Vrouwen kregen de rol van onderdanige moslima toebedeeld. Daarmee raakte het negatieve beeld van Arabieren en moslims ingeburgerd in het Westen, laten verschillende onderzoeken zien.

Filmindustrie nog niet divers

Die rollen beginnen langzaam te veranderen. "Het is nieuw dat we diverse karakters zien met een eigen achtergrondverhaal. Voorheen kregen mensen van kleur of vrouwen met hoofddoek vaak een kleine rol, maar zag je niet hoe hun dagelijks leven eruit ziet", zegt Naeff. "Moslims zagen in westerse films en op tv maar weinig personages met wie ze zichzelf konden identificeren."

Daar wilden de makers van Katwalk verandering in brengen. "In series en films zie je karakters met een islamitische achtergrond die vaak heel clichématig zijn of juist politiek correct", zegt Zainab Goelaman, die het scenario schreef voor de serie. "Inclusie is ook dat je normale verhalen vertelt over biculturele mensen, die niet over pijn of trauma gaan. Wij wilden ook kracht en humor laten zien."

Bovendien is de nieuwe generatie kritisch op wat ze te zien krijgt. "Ik had vanaf jongs af aan de ambitie om iets creatiefs te doen, maar zag als bicultureel meisje weinig rolmodellen. Dat heeft me er lang van weerhouden om dit werk te gaan doen", zegt Chafouk Idrissi. Ook zij ziet dat series en films veranderen, mede omdat mensen met een migratieachtergrond, zoals zijzelf, de stap nemen om te produceren en regisseren.

Ook Naeff ziet dat de filmindustrie nog weinig divers is. "Het is nu vaak een bewuste zet om diverse personages in te zetten. Maar pas als de filmindustrie ook achter de schermen op alle niveaus inclusief is, zal diversiteit op het scherm vanzelfsprekend worden." Wel zijn volgens de cultuurwetenschapper de eerste stappen gezet. "Vroeger waren alle Hollywoodhelden witte mannen. Er zijn nu voorbeelden van hoe het anders kan."