Nieuwe Aladdin is exotische mengelmoes met minder stereotypen

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Een zwoele woestijnnacht, Arabische klanken leiden de camera langs een bazaar, het paleis van een sultan en de woestijn naar de titel van de film: Aladdin. Maar vergis je niet: dit is niet het Midden-Oosten. En dat is ook goed, vindt universitair docent Judith Naeff.

"Deze film gaat echt totaal niet over het Midden-Oosten", zegt Naeff, gespecialiseerd in de cultuur van de regio. "Dit gaat over een sprookjesland, met een Arabisch sausje. Dat doet meer recht aan het verhaal ook."

Vanaf vandaag is Aladdin in Nederlandse bioscopen te zien:

Het Westen leerde het verhaal, over een bedelaar die een magische lamp vindt, kennen in de vertaling van de Arabische raamvertelling 1001 nacht. Samen met Sinbad de Zeeman en Ali Baba ontketende het in Europa een 'turkomanie' die eeuwenlang het clichébeeld van het Midden-Oosten zou bepalen. De complexe origine van het verhaal ging daarbij verloren.

"Het verhaal kende veel invloeden. Het was de Franse vertaler die het in 1710 toevoegde aan 1001 nacht. Het speelde zich oorspronkelijk af in China. Bovendien was 1001 nacht zelf naast Arabisch ook al Perzisch en circuleerde het in India. Je ziet al die invloeden terug in de verhalen."

Voor de film geldt hetzelfde. "Het is niet alleen Midden-Oosten. Er zijn Bollywood-invloeden, hiphopachtige dans en muziek, een soort carnavalsoptocht die me aan Latijns-Amerika deed denken. Allemaal door elkaar. Ze zijn er losjes mee omgegaan." Dat is ook te zien aan de keuze voor de acteurs met veel verschillende culturele achtergronden.

Disney zal er expres voor gekozen hebben geen overduidelijke verwijzingen naar cultuur, politiek of religie te maken. Verwijzingen naar gebeurtenissen sinds de tekenfilm een kwarteeuw geleden uitkwam, als de Irakoorlogen, 9/11 en de Arabische Lente, zijn er uiteraard niet.

In deze politiek correcte tijden zijn bovendien veel van de negatieve Hollywood-clichés weggepoetst. Bij de tekenfilm uit 1992 waren er nog klachten dat de Arabische cultuur als barbaars werd weggezet met teksten over landen "waar ze je hand af hakken als je gezicht hen niet bevalt".

"De tekenfilm speelde echt in op stereotypen. De slechterik was ook echt een karikatuur, met zo'n haakneus. Bij deze versie hebben ze hun best gedaan om hem wat neutraler neer te zetten. Hij spreekt ook niet met een zwaar accent."

Erg Amerikaans

Wel vindt Naeff het jammer dat de acteurs nog steeds op hun "Instagram-esthetiek" zijn gekozen. "Ze zien er allemaal heel Amerikaans uit. Blijkbaar is men bang dat de doelgroep zich anders niet kan identificeren met de hoofdpersonen."

Ze is meer te spreken over de rol die regisseur Guy Ritchie prinses Jasmin gaf. Was die in de tekenfilm niet meer dan de love interest van Aladdin, hier heeft ze eigen ambities. Ze wil haar vader als sultan opvolgen, al gebiedt de traditie dat ze zwijgt. In het nieuwe lied Speechless zingt ze haar frustratie van zich af.

"Er zit een verhaallijntje in over vrouwenonderdrukking. Een gevoelig onderwerp als we het hebben over het Midden-Oosten", zegt Naeff. "Het is zeker een modernisering van de rol van de prinses. Stap voor stap zit er verbetering in."

Conservatief

"Wat ik wel weer typisch Disney vindt, is dat er zo'n onderscheid gemaakt wordt tussen de vrouwonvriendelijkheid van de slechterik en die van de welwillende patriarch, de sultan. De vader bedoelt het allemaal wel goed; voor haar eigen bestwil onderdrukt hij haar en laat haar niet haar eigen man kiezen." Volgens Naeff zie je daar de stempel van Disney in terug.

Hetzelfde viel Naeff op bij de klassenverschillen in de film. De Arabische Lente heeft Agrabah nog niet aangedaan. "We zien niets van de gewone mensen. De prinses heeft het steeds over 'mijn volk', terwijl ze nauwelijks buiten de deur komt. Ondertussen is Aladdin een bedelaar die alleen maar het paleis wil binnenkomen."

"Daar hebben ze een kans laten liggen", vindt Naeff. "Maar ja, het is ook een sprookje. Sprookjes zijn natuurlijk altijd wat conservatief."