Geen rammelende maag in de klas: vier vragen over gratis schoolmaaltijden
Enkele honderdduizenden leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs kunnen binnenkort gratis een lunch of ontbijt krijgen op school. Het programma is bedoeld voor onderwijsinstellingen waar minstens 30 procent van de leerlingen komt uit een gezin met een laag inkomen.
"Ik ben heel blij dat hier nu structureel geld voor vrijkomt", zegt schooldirecteur Peter van Dijk. Met financiële hulp van buurtbewoners en ouders verzorgt scholengemeenschap De Goudse Waarden al op eigen initiatief een gratis ontbijt voor leerlingen. Maar nu trekt het kabinet voor dit jaar 100 miljoen euro uit voor het project schoolmaaltijden.nl.
Hoeveel armoede is er onder de jeugd?
Naar schatting een op de dertien kinderen en jongeren groeit op in armoede. Volgens het Nederlands Jeugdinstituut ging het in 2021 om zo'n 209.000 minderjarigen. De verwachting is dat dit aantal stijgt vanwege de fors opgelopen energie- en voedselprijzen. Eind vorig jaar klopte een recordaantal mensen aan bij de voedselbank.
Armoede vergoot de kans op mentale en gezondheidsproblemen, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Het leidt ook sneller tot ongezonde eetpatronen. Het heeft ook effect op prestaties in de klas, en daarmee op de kansen die iemand later heeft op de arbeidsmarkt.
"Goed eten, is goed leren", zei onderwijsminister Dennis Wiersma vanmorgen in het NOS Radio 1 Journaal. Gesubsidieerde maaltijden zijn volgens hem belangrijk om het probleem aan te pakken.
Welk resultaat hebben gratis schoolmaaltijden?
Leerlingen die kosteloos een maaltijd krijgen op school, hebben meer energie, minder stress en kunnen zich beter concentreren. Dat concludeerde het Jeugdeducatiefonds onlangs. Voor het onderzoek hadden honderden scholen een vragenlijst ingevuld; ruim 500 basisscholen deden mee aan een proef met gratis maaltijden.
Ook internationale studies wijzen op positieve gezondheidseffecten voor kinderen. Maar het is lastig om harde conclusies te trekken, omdat voedselprogramma's enorm van elkaar verschillen en de effecten niet altijd even goed zijn gemonitord. Dat staat in een rapport dat is uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie in 2021. Daarin zijn verschillende projecten in Europese landen onder de loep genomen.
Het Voedingscentrum juicht de komst van het landelijke programma toe, maar hamert op het belang van een gezonde en duurzame schoolmaaltijd. De instelling geeft tips aan scholen waar ze op kunnen letten.
Directeur Van Dijk merkt in ieder geval dat de gratis maaltijden op zijn school met open armen worden ontvangen. "De kinderen zijn er hartstikke blij mee." Ze krijgen een papieren zak met vier boterhammen en een stuk fruit.
Ook op deze school in Den Haag reageren leerlingen positief:
Hoe pakken andere Europese landen het aan?
Nederland is bepaald geen voorloper in het gratis beschikbaar stellen van voedsel op school. In Zweden zijn het schoolontbijt en de schoollunch gratis sinds de jaren 90 en in Finland zelfs sinds de jaren 40. Ook in Estland kunnen leerlingen al jaren kosteloos eten. Letland en Estland hebben een vergelijkbaar programma, maar niet voor alle leeftijden.
In de rest van Europa is er vaak een tegemoetkoming voor kinderen als hun ouders een laag inkomen hebben. In sommige gevallen is het volledig gratis, maar wel afhankelijk van een aantal factoren. Het hangt er bijvoorbeeld van af of er sprake is van een openbare school of van onderwijsinstellingen in achtergestelde regio's.
Ook lopen er in verschillende landen proeven met het subsidiëren van maaltijden op school, zoals in België.
Hoe werkt het straks in Nederland?
Scholen moeten zich eerst aanmelden. Vervolgens zijn er verschillende opties. Scholen kunnen bijvoorbeeld een ontbijt of een lunch aanbieden, of een koelkast vullen met gezonde snacks. Daar krijgen ze dan 9 euro per leerling per week voor. Van dat geld kunnen onderwijsinstellingen ook een cateringbedrijf inhuren.
Ze kunnen er ook voor kiezen om alleen de armste gezinnen bij te staan met wekelijkse voedselbonnen van het Rode Kruis ter waarde van 11 euro per kind. Die kunnen in bijna elke supermarkt worden besteed.
