Doemdenken, regelneef: deze woorden bestaan dankzij Koot & Bie

Zo stoned als een garnaal, daar ben ik voor behandeld, jemig de pemig, regelneef en doemdenken. Uitdrukkingen die vast zijn verankerd in de Nederlandse taal en die allemaal dezelfde oorsprong hebben: ze zijn het werk van Van Kooten & De Bie. De oudste helft van het satirische duo, Wim de Bie, overleed vanochtend op 83-jarige leeftijd.

In de Dikke van Dale staan ruim veertig woorden en gezegdes die door Van Kooten & De Bie werden geïntroduceerd, zegt hoofdredacteur Ton den Boon. "Sommige hebben ze zelf bedacht, andere kenden ze uit hun jeugd en hebben ze gepopulariseerd."

Een selectie van woorden en uitdrukkingen die Van Kooten en De Bie introduceerden:

Hoe komt het dat deze woorden zijn blijven hangen, en zelfs zijn opgenomen in de Van Dale? "Bijna iedereen keek het. Er was in de jaren 70 en 80 maar weinig aanbod op de televisie", zegt taalkundige en schrijver Wim Daniëls. Er zijn nu veel meer tv-zenders en programma's, waardoor je niet meer met één programma zo'n groot publiek bereikt.

"Maar het succes zou niet zo groot zijn geweest als hun werk niet zo sterk was", voegt Den Boon toe. "Mensen hadden het er maandag op het werk over of speelden de sketches na. Zo werd de taal uit de sketches overgenomen en raakten mensen er vertrouwd mee."

Munten

Zoals gezegd hebben Van Kooten en De Bie zeker veertig woorden en uitdrukkingen 'gemunt', zoals het heet wanneer ze officieel worden opgenomen in de taal. Doemdenken (het koesteren van een uiterst sombere toekomstverwachting) is een van de bekendste.

"Ze maakten in hun sketches de creativiteit van taal heel duidelijk", zegt Daniëls. "En daarin waren ze uniek." Hij wijst erop dat een veel bewonderde schrijver als Simon Carmiggelt bijvoorbeeld maar één woord heeft gemunt: epibreren (doen alsof je heel druk bent, maar eigenlijk niks doet).

Tijdloos en actueel

De Bies kracht lag volgens Daniëls ook bij het ventileren van zijn mening door middel van typetjes. "Hij kon zijn mening verkondigen, niet als een predikant, maar door het bedenken en spelen van typetjes."

Den Boon zegt dat Van Kooten en De Bie hebben gezorgd voor een verrijking van het Nederlands. "Nog steeds gebruiken mensen hun woorden. Ze hebben in ieder geval het belang van creativiteit in de taal heel duidelijk gemaakt."

Veel onderwerpen in de sketches van Van Kooten & De Bie worden als tijdloos gezien. En sommige sketches lijken bijna voorspellend: