Nederlandse vestigingsklimaat onder druk, bedrijven komen niet of vertrekken

• André Meinema

  Verslaggever economie

Al lange tijd heeft Nederland de naam dat het een gunstig vestigingsklimaat heeft, dat het er voor grote en internationale bedrijven goed toeven is. Toch is Nederland aan het zakken op veel ranglijstjes. Op de World Competitiveness Ranking van de Zwitserse managementschool IMD bijvoorbeeld van plek 4 naar plek 6.

Volgens deze lijst scoort Nederland niet goed op internationale investeringen en fiscaal beleid. Het probleem met dit soort ranglijstjes is wel dat ze vooral achteromkijken en gaan over hoe het was, en dus weinig zeggen over actuele trends. Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het vestigingsklimaat.

We zakken omdat ons vestigingsklimaat aan het veranderen is en verslechtert, constateert werkgeversorganisatie VNO-NCW. Volgens voorzitter Ingrid Thijssen kampt Nederland in toenemende mate met kwesties die het vestigingsklimaat al een paar jaar in de verdrukking brengen.

Zo is er politieke besluiteloosheid rond het stikstofdossier, zijn er groeiende problemen in het onderwijs, is er krapte op de arbeidsmarkt, de vastgelopen woningmarkt, de geringe capaciteit van het energienetwerk, de verkleining van Schiphol, en het groeiende negatieve sentiment rond grote bedrijven.

Het gunstige belastingklimaat was jarenlang een belangrijke vestigingsreden. Nederland is door lage tarieven en aantrekkelijke regelingen op maat verleidelijk voor bedrijven, maar voert sinds enige tijd de belastingdruk op. Voor sommige bedrijven, Shell en Unilever, een reden om uit Nederland te vertrekken, zich er toch maar niet te vestigen of af te zien van uitbreiding.

Het annuleren van de bouw van een groot datacenter van de Amerikaanse techgigant Meta bij Zeewolde past in het rijtje van veranderingen en onzekerheid. De overheid ligt in de clinch met de lokale politiek over het energieverbruik van het bedrijf in een tijd van schaarste en hoge energieprijzen.

Een ander voorbeeld zijn investeringen van Duitse energiegiganten RWE en Uniper in nieuwe kolencentrales. Die kwamen er in 2015 en 2016, mede op verzoek van de overheid. Maar inmiddels is besloten dat er vanaf 2030 geen kolen meer mogen worden gestookt en zeggen de energiebedrijven daarom dat er weinig vertrouwen meer is. "Voor een gezond ondernemings- en investeringsklimaat is een langjarig stabiel en voorspelbaar regulerend kader essentieel", zei Uniper daarover.

Grenzen aan de groei

"Nederland stuit langs diverse kanten op de grenzen aan de groei", zegt Henk Volberda, hoogleraar strategie en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam.

In de Innovatie Monitor van SEO Economisch Onderzoek en de Amsterdam Business School van november geven bedrijven het Nederlands vestigingsklimaat een 6,9, een redelijk positief cijfer. Bedrijven zijn positief over de infrastructuur en de kwaliteit van diensten, de kwaliteit van leven en de nabijheid van klanten, maar maken zich zorgen over andere ontwikkelingen.

Bijvoorbeeld over de toenemende hoeveelheid telkens wisselende wet- en regelgeving en het minder aantrekkelijke belastingklimaat. Ook de afnemende samenhang in de samenleving en de toenemende polarisatie spelen mee. Zo'n 23% van de bedrijven overweegt activiteiten te verplaatsen naar het buitenland en voor internationale bedrijven is dat zelfs 33%.

Stikstof

Ook de stikstofcrisis en aanhoudende onzekerheid over regelgeving doen de economie en het investeringsklimaat geen goed. Volgens minister Van der Wal voor Natuur en Stikstof realiseert het kabinet zich dat ook.

"De onzekerheid over regelgeving heeft mede tot gevolg dat private investeringen in verduurzaming worden af- of uitgesteld, juist nu deze urgent zijn. Het Nederlandse vestigings- en ondernemingsklimaat dreigt door de onzekerheid te verslechteren, met mogelijk nadelige gevolgen voor de hoeveelheid en kwaliteit van banen in Nederland", schrijft de minister in een Kamerbrief.

Werkgeversorganisatie VNO-NCW spreekt zelfs van betonrot. Dat gaat Volberda te ver, maar de onzekerheid is niet bevorderlijk, vindt hij. "Ondernemers hebben een hekel aan onzekerheid. Ze gaan toch over langjarige investeringen voor 10, 20 jaar. Daar wil je zeker van zijn en daar dragen alle discussies niet aan bij."

Eigen houtje

Hij denkt dat voor veel bedrijven belastingwetgeving en kenniswerkers de belangrijkste redenen zijn om ergens te gaan ondernemen. "Niet de hoogte van belastingen is belangrijk, maar vooral stabiliteit en betrouwbaarheid. Zodat je weet waar je aan toe bent. Kortom, niet verder sleutelen aan verschillende belastingregelingen."

Bovendien moet er een gelijk speelveld zijn voor bedrijven met de concurrerende landen, en moet Nederland niet op eigen houtje regels bedenken, vindt hij. "We lopen tegen de grenzen van onze economische groei aan en willen duurzaam en groen zijn, en daar moeten we nu op voorsorteren. Dat betekent knopen doorhakken, keuzes maken, besluiten nemen, zodat bedrijven en wij weten waar we aan toe zijn."