Poetin zet Stalin weer op voetstuk bij Stalingrad-herdenking

• 

  Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

De Russische president Poetin bracht geen bezoek aan Wolgograd, zoals de stad aan de rivier de Wolga sinds 1963 heet, maar aan 'Stalingrad'. Ter ere van zijn bezoek werden alle straatbordjes veranderd in die naam die de stad in de Sovjettijd droeg, als eerbetoon aan de Sovjetdictator Josef Stalin.

Precies tachtig jaar geleden eindigde dat de Slag om Stalingrad, een historische gebeurtenis die in Rusland symbool staat voor de overwinning op het nazisme. De slag leidde in 1943 tot Hitlers eerste overgave, en wordt ook wel gezien als een keerpunt in de 'Grote Patriottische Oorlog'. Zo'n 1 miljoen mensen verloren hun leven in de bloedigste slag van de Tweede Wereldoorlog.

'Manieren om te reageren'

En dat wordt groots herdacht. Duizenden mensen verzamelden zich in het stadscentrum voor de militaire parade, waar allerlei moderne tanks en pantservoertuigen voorbijreden en de gevechtsvliegtuigen overvlogen. Poetin legde kransen neer bij de 'helden van het Moederland' en sprak met jonge pioniers en oorlogsveteranen. Ook sprak hij de bevolking toe over de 'speciale operatie' in Oekraïne, waarbij hij een parallel trok met de gebeurtenissen van tachtig jaar geleden.

"Het is ongelooflijk, maar waar: we worden opnieuw bedreigd door Duitse Leopard-tanks met kruizen aan boord", zei Poetin. Volgens hem wordt Rusland opnieuw gedwongen om de agressie van het collectieve Westen af te slaan. "Maar we hebben manieren om te reageren, en niet alleen met gepantserde voertuigen. Dat zou iedereen moeten begrijpen", sloot hij af, waarbij hij een toespeling maakte naar Ruslands kernwapenarsenaal.

Er werd groots uitgepakt met veel symboliek, om de eigen bevolking en de wereld te herinneren aan de grote overwinning op het Duitse nazisme. Want niet alleen de straatbordjes zijn aangepast in de stad. Speciaal voor de gelegenheid en het bezoek van Poetin werd gisteren een nieuw bronzen standbeeld onthuld van Stalin.

Het is het tweede monument voor Stalin dat de afgelopen jaren in Wolgograd is opgetuigd. Het eerste monument, een betonnen buste van twee meter hoog, werd in december 2019 geopend ter gelegenheid van de 140ste geboortedag van Stalin.

Dat de Stalin-standbeelden opnieuw worden neergezet is bijzonder, omdat de oud-dictator sinds 1961 grotendeels uit het straatbeeld van de gehele Sovjet-Unie werd gewist. In de jaren 60 veranderde Stalingrad in Wolgograd, als onderdeel van het destalinisatieproces. Daarbij werden de misdaden van Stalin in de Sovjet-Unie aan het licht gebracht, en werd voor Russen steeds duidelijker wat zich allemaal onder Stalins schrikbewind had afgespeeld.

Maar nu zijn de standbeelden dus terug. En sinds de Doema in 2016 een wet aannam die het aanpassen van de naam van de stad mogelijk maakt, heet Wolgograd elk jaar weer even Stalingrad. Historici en analisten zijn kritisch. Ze wijzen erop dat Stalin een massamoordenaar was, die miljoenen slachtoffers maakte met hongersnood en politieke onderdrukking. En niet iemand die moet worden vereerd.

Verder beschuldigen critici Poetin ervan de herdenking van de overwinning van de Sovjet-Unie op het Duitsland van Hitler in de Tweede Wereldoorlog, die voor veel Russen heilig is, te misbruiken om het patriottisme aan te wakkeren voor de bloedige gevechten in Oekraïne.

Zowel het Kremlin als de Russische schoolboeken benadrukken de laatste jaren vooral Stalins rol als succesvol oorlogsleider die het fascisme overwon en van de Sovjet-Unie een supermacht maakte. Iets waar Poetin ook van lijkt te dromen met zijn 'speciale militaire operatie', die hij afschildert als een voortzetting van de Tweede Wereldoorlog, alleen dan nu tegen westers fascisme in Oekraïne.

Inwoners Wolgograd willen geen terugkeer naar Stalingrad

President Poetin zei eerder al dat hij zich niet zou verzetten tegen het permanent hernoemen van Wolgograd in Stalingrad als de inwoners zo'n besluit zouden steunen.

Maar daar lijken de inwoners van de stad toch anders over te denken. VTsIOM, de staatsopiniepeiler, voerde voorafgaand aan Poetins bezoek een telefonisch onderzoek uit onder 600 inwoners van de stad. Slechts 26 procent van de ondervraagden staat achter het idee om de naam terug te draaien naar Stalingrad. Respondenten die de naamswijziging steunden, voerden aan dat Stalingrad historische waarde heeft (14 procent van alle respondenten) en de herinnering draagt aan de Grote Patriottische Oorlog (12 procent).

Van de 67 procent van de inwoners die tegen de naamsverandering zijn, zei 21 procent dat het duur zou zijn, 12 procent vond het zinloos en 11 procent vond het allemaal te veel op het verleden gericht. Veelzeggend is dat slechts 7 procent van de respondenten een naamswijziging niet wilde omdat ze negatief dachten over Stalin zelf.