'Wagner-criminelen' keren terug van het front, maar voor hoelang?

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

Ze zijn veroordeeld tot lange gevangenisstraffen, maar mogen vervroegd naar huis nu hun tijd aan het front erop zit: de rekruten die huurlingen-organisatie Wagner ronselde in de Russische gevangenissen. Het afgelopen halfjaar zijn er ruim 40.000 van deze rekruten naar de oorlog in Oekraïne gestuurd.

Vorige week ging een twintigtal als eerste de vrijheid tegemoet, onder wie een maffiabaas uit Sint-Petersburg, iemand die zijn grootmoeder heeft vermoord en de leider van een beruchte bende juwelendieven.

In een video op de website van Wagner is te zien hoe Wagner-baas Jevgeni Prigozjin medailles uitreikt aan de groep 'voor betoonde moed'. "Jullie hebben 180 dagen lang het vaderland verdedigd. Wat jullie ook op jullie kerfstok hebben, de maatschappij is jullie respect verschuldigd." En in één beweging door verleent Prigozjin de rekruten zowel gratie, amnestie als kwijtschelding van hun strafblad.

Rechtssysteem ondermijnd

De vraag is wat de maatschappelijke gevolgen zijn nu de 'Wagner-criminelen' terugkeren naar huis en of er een wettelijke basis bestaat voor de vrijlating. Volgens de Russische sociologe Asmik Novikova van Public Verdict Foundation wordt met de massale inzet van gevangen in de oorlog het hele justitiële apparaat van strafoplegging ondermijnd.

"Ik denk niet dat de vrijgelaten Wagner-criminelen op het moment een directe bedreiging vormen voor de samenleving", zegt Novikova per telefoon vanuit Moskou. "Maar met de huidige wetteloosheid in de samenleving, zal de criminaliteit onvermijdelijk toenemen."

Deze criminelen gaan als held terug de samenleving in:

"De Wagner-rekruten ontvangen allemaal een document met de gratieverlening, ondertekend door de president," vertelt de Russische mensenrechtenactivist Olga Romanova van Russia Behind Bars per Skype vanuit haar huidige woonplaats Berlijn. "Volgens het Kremlin kunnen die documenten alleen per presidentieel decreet verstrekt worden. Maar over het bestaan van een dergelijk decreet is niets bekend."

Romanova ontdekte dat op de websites van de betrokken rechtbanken de namen van de vrijgelaten Wagner-rekruten gewoon nog geregistreerd staan met strafblad. Het duidt erop dat justitie formeel niet op de hoogte is van hun status. "Officieel kunnen ze worden aangemerkt als op de vlucht", zegt Romanova.

Ook volgens haar geeft de vrijlating een verontrustend boodschap af aan de samenleving: "Je kan in Rusland vrijuit stelen en moorden. Je hoeft je vervolgens alleen maar aan te melden bij Wagner, waarvoor je doorgaat met moorden. En je keert terug als oorlogsheld met een medaille."

Vrijlating is pr-stunt

Romanova staat in contact met de familieleden van de teruggekeerde rekruten en krijgt zonder uitzondering hetzelfde verhaal te horen: ze zitten als zombies thuis op de bank. En ze hebben allemaal een tatoeage van het Wagner-embleem met doodshoofd.

Sociologe Novikova, die eerder onderzoek deed naar veteranen uit de Tsjetsjeense oorlog, vult aan: "Thuis slagen ze er geen van allen meer in hun leven op te pakken. Pas als ze terugkeren naar een oorlogssituatie, leven ze weer op."

Dat is ook wat zal gebeuren met de teruggekeerde Wagner-rekruten: ze worden onherroepelijk teruggestuurd naar het front. Romanova: "Prigozjin kan ze van alles beloven: in het contract van Wagner staat gewoon dat ze na 45 dagen weer worden opgeroepen." Het is onduidelijk of dat daadwerkelijk gebeurt.

Hun vrijlating moet vooral gezien worden als pr-stunt om in de gevangenissen nieuwe rekruten te lokken, meent Romanova. "De berichten over de publieke executies bereikten ook de gevangenissen. De schrik zit er daar goed in. De laatste tijd waren bijna geen aanmeldingen meer."

Bestemd voor de slachtbank

Prigozjin mag zichzelf graag presenteren als een machtsfactor an sich die alles eigenhandig regelt buiten de bestaande wetten en regelgeving om. "Hij kan dat niet zonder instemming van het Kremlin doen en er staat wel wat tegenover, namelijk dat hij manschappen blijft leveren voor het front. Want daar draait alles uiteindelijk om bij Poetin", zegt Romanova. Ze verwacht dat Prigozjin met gemak 100.000 rekruten uit de gevangenissen zal halen.

"De Wagner-rekruten die amnestie hebben gekregen, hadden toevallig het geluk in leven te blijven," zegt ze. "Maar dat is uiteindelijk niet de bedoeling."

Het is duidelijk dat ze bestemd zijn voor de slachtbank, voegt Romanova eraan toe. "De hele gedachte achter het ronselen van gevangenen is dat ze sneuvelen aan het front voor het vaderland."