Menstruatieklachten bij topsporters 'taboe en hiaat in medische kennis'

• Anne van Eijk

  redacteur NOS Sport

"Het is een taboe", zegt Emma Paternotte, gynaecoloog in opleiding, zonder twijfel. Ze beantwoordt de vraag waarom topsporters slechts zelden praten over menstruatieproblemen, terwijl het toch echt van invloed kan zijn op hun prestaties.

Jutta Leerdam daarentegen was twee weken geleden openhartig na haar gouden wereldbekermedaille op de 1.000 meter in Calgary. De 23-jarige schaatsster verklaarde waarom ze bijna van haar stokje ging tijdens een interview vlak na haar race. "Ik was zaterdag heel erg ongesteld en heb veel bloed verloren. Ik was er deze keer zo ziek van."

Onder anderen tennisster Zheng Qinwen en zwemster Fu Yuanhui gingen haar voor en vertelden respectievelijk tijdens Roland Garros en de Olympische Spelen in Rio dat ze worstelden met gezondheidsklachten tijdens hun menstruatie.

Weinig onderzoek

Er valt op dat gebied nog veel te winnen, weten Paternotte en sportarts in opleiding Merel Wielink. Paternotte: "Wat ons opvalt, is dat ongeveer 80 procent van de onderzoeken onder mannelijke atleten gedaan wordt, terwijl tijdens de Spelen in Tokio (voor het eerst) de helft van de deelnemers uit vrouwen bestond. Waarom weten we daar dan niet meer over? Waarom gaan daar niet meer onderzoeken over?"

"Vrouwen lopen wat dat betreft een beetje achter en menstruatie is dan ook nog een taboe, dus daar is nog minder over bekend", vult Wielink aan. "Dus ja, dat is wel een hiaat in de medische kennis."

Voor Paternotte en Wielink was dat een van de drijfveren om een kenniscentrum op te richten waar sporters met gynaecologische problemen, onder andere menstruatieklachten, terechtkunnen. Tegelijkertijd doen zij onderzoek naar dit onderwerp.

Bekijk hieronder het interview waarin Jutta Leerdam nawankelt.

Zo had Wielink in 2020 een vragenlijst uitgezet en daar reageerden 1.328 sporters op, zowel professionele, competitieve als recreatieve atleten. "Daaruit kwam naar voren dat toch wel een groot deel tijdens de menstruatie klachten heeft en daardoor minder presteert, maar ook een deel presteert juist beter."

Leontien van Moorsel vertelde bijvoorbeeld eens dat zij haar - geslaagde - aanval op het werelduurrecord bewust gepland had in haar menstruatieperiode, omdat haar pijngrens naar eigen zeggen dan hoger ligt.

Geen menstruatie

Volgens Paternotte en Wielink zijn er ook veel topsporters bij wie de menstruatie juist uitblijft. "Sporters zien dat als fijn, want dan heb je geen menstruatie en hoef je er geen rekening mee te houden. Maar hormonaal gezien is dat slecht", aldus gynaecoloog in opleiding Paternotte.

Paternotte: "Want menstrueren hoort bij je cyclus en zorgt in heel veel gevallen bijvoorbeeld voor verminderd risico op hart- en vaatziekten, geen botontkalking en sneller herstel. En als je niet meer menstrueert, is dat een gevolg van meer processen in je lichaam die niet meer goed functioneren. En uiteindelijk ga je dan niet meer menstrueren."

Het uitblijven van menstruatie heeft onder meer te maken met het gewicht van de sporter en de intensiteit van de trainingen. Paternotte: "Hoe intenser je traint, hoe groter die kans."

"We weten dat als je te weinig energie-inname hebt, bepaalde lichaamsprocessen op een spaarstand gaan", legt Wielink uit. "Net zoals wanneer je de batterij van je telefoon niet goed hebt opgeladen. Dan gaan sommige apps langzamer werken. Dat gebeurt ook met je lichaam. Een van de dingen die dan kunnen gebeuren, is dat je menstruatie wisselvalliger wordt of helemaal stopt. Dat is een teken dat jouw energiebalans de verkeerde kant op schiet."

"Dat kan negatieve effecten op je gezondheid hebben, maar ook op sportprestaties", aldus Wielink. "Daar kunnen we sporters mee helpen door ze bewust te maken dat de menstruele cyclus echt wel belangrijk is om te hebben."

Anticonceptiepil

Ongeveer de helft van de atleten gebruikt de anticonceptiepil, vertelt Wielink. "Een deel doet dat om grip te krijgen op het moment van menstrueren." Met de pil kun je er onder meer voor zorgen dat je niet ongesteld bent tijdens een belangrijke wedstrijd.

Toch is dat volgens zowel Paternotte als Wielink niet de heilige graal. "Met de pil kun je een menstruatie maken, een bloeding creëren, of je nu wel of niet goed in je hormonen zit", aldus Paternotte. "Je hebt dan niet meer in kaart of iemand ook uit zichzelf een cyclus heeft. Dan maskeer je eventuele problemen."

Wielink: "Ik zou het liefst willen dat een sporter gewoon een normale cyclus heeft, zodat ik in de gaten kan houden hoe de energiebalans is. Dus of de menstruatie aanwezig is of wegvalt."

Met het kenniscentrum Sport & Gyn proberen Paternotte, Wielink - samen met Floor Sibrandi en collega-gynaecologen en -sportartsen - sporters bewust te maken van de mogelijke gynaecologische problemen en te helpen tot betere prestaties te komen.

Meerdere (top)sporters hebben inmiddels aangeklopt bij het kenniscentrum. "Als we bijvoorbeeld signaleren dat iemand een negatieve energiebalans heeft en niet meer menstrueert, kunnen we daarbij helpen. En je kan je voorstellen: als je weer genoeg energie hebt, dan komt dat je gezondheid en prestaties ten goede."