'Zelfdeportatie' van Krim-Tataren: 'Rusland gebruikt oorlog om van ons af te komen'
Seydamet Mustafajev wilde niet tegen Oekraïne - zijn eigen land - vechten. De Krim-Tataarse inwoner van de Krim wachtte de mobilisatie niet af en besloot te vluchten. "Mijn familie werd in 1944 gedeporteerd, en nu worden we opnieuw gedwongen de Krim te verlaten", vertelde hij onlangs aan Oekraïense media.
Zo zijn als gevolg van de Russische mobilisatie al duizenden Krim-Tataren op de vlucht geslagen van het schiereiland dat in 2014 door Rusland werd bezet en illegaal geannexeerd, vertelt Tamila Tasjeva in gesprek met de NOS. Zij woont en werkt als 'vertegenwoordiger van de Oekraïense president op de Krim' noodgedwongen in Kiev. Haar kantoor heeft sterke signalen dat vooral Krim-Tataren worden opgeroepen voor militaire dienst.
"We zien dat vooral op plaatsen waar Krim-Tataren wonen of werken mannen worden gemobiliseerd voor de oorlog. Het gaat dan om Krim-Tataarse dorpen, scholen en bazaars", vertelt Tasjeva.
Daarmee lijkt de mobilisatie op de Krim een discriminerend karakter te hebben. De organisatie Krym SOS noemt het een "opmaat naar genocide". Het past in het beeld dat vooral minderheden worden opgeofferd in de Russische oorlog tegen Oekraïne: in afgelegen regio's als Boerjatië en Dagestan ligt het relatieve dodental tientallen keren hoger dan in Moskou en Sint-Petersburg.
Zelfdeportatie naar het oosten
De mobilisatie ontvluchten is niet eenvoudig, zegt Tasjeva. "Dat kan niet via het Oekraïense vasteland, zij moeten via Rusland vluchten." Doordat veel mensen geen Oekraïens paspoort meer hebben, kunnen zij alleen naar landen waarmee Rusland visumafspraken heeft gemaakt, zoals Armenië, Kazachstan en Kirgizië.
Het roept bij de Krim-Tataren herinneringen op aan de Tweede Wereldoorlog, toen Stalin honderdduizenden Krim-Tataren naar het oosten liet deporteren. Mannen kiezen nu zelf voor een vertrek, maar het voelt allerminst als vrijwillig: ze willen niet als kanonnenvoer worden ingezet tegen hun vroegere vaderland. Activisten spreken van 'zelfdeportatie'.
Volgens Tasjeva past de mobilisatie van Krim-Tataren in een Russische campagne om de minderheidsgroep aan te pakken. "Rusland wil het liefst alleen Russen op de Krim hebben, zonder Oekraïners en Krim-Tataren. Ze doen er daarom alles aan om de demografie te veranderen en de Krim te ontdoen van 'anti-Russische elementen'."
Daar werd al direct na de annexatie van 2014 mee begonnen, stelt de Krim-Tataarse. "We worden aangepakt omdat we niet loyaal genoeg zijn. Van de 150 politiek gemotiveerde rechtsvervolgingen ging het in 120 gevallen om Krim-Tataren, bijvoorbeeld omdat ze lid zouden zijn van een 'terroristische organisatie'. Ook zijn er tientallen verdwijningen bekend."
De Oekraïense en Krim-Tataarse burgers op de Krim worden al sinds de Russische annexatie opgeroepen voor de dienstplicht. Volgens het kantoor van Tasjeva zijn sinds 2015 al 36.000 Oekraïense burgers verplicht in Russische militaire dienst gegaan.
Hulp via Telegram
"Wie kans had om te vertrekken, is de afgelopen jaren al vertrokken", vertelt de Krim-Tataarse advocaat Damir Minadirov. In 2016 doorzocht de FSB zijn huis in Jalta en ondervroeg hem 12 uur lang met geweld en intimidatie over vermeende deelname aan een in Rusland verboden islamitische beweging. Hij werd veroordeeld tot 19 jaar cel, waarna hij vluchtte naar het vasteland van Oekraïne.
Hij heeft nog veel vrienden en familie op de Krim en helpt lotgenoten te ontkomen. Samen met activisten, advocaten en ambtenaren heeft hij een Telegramkanaal geopend waar hulpbehoevenden terechtkunnen. Zeker 300 mensen klopten al bij hem aan. "Ik ben nu vooral druk met het regelen van papieren van kinderen die na 2014 op de Krim zijn geboren, en dus een Russisch paspoort hebben."
Niet iedereen kan vertrekken, zegt de advocaat. "Bijvoorbeeld omdat ze geen geld hebben of voor familieleden moeten zorgen." Veel mannen proberen zo min mogelijk op straat te komen, om onder mobilisatie uit te komen, aldus Minadirov.
Bevrijding
Intussen bereidt bestuurder Tasjeva zich voor op de dag dat de Russische bezetter is verdreven van de Krim. Na de bevrijding van Cherson is er hoop dat de Krim snel "terugkeert" bij Oekraïne. "Er is dan veel werk te doen, van eigendomsrecht tot de vraag wat we doen met de circa 800.000 Russen die ernaartoe zijn verhuisd."
