Recordaantal gerechtelijke dwalingen dit jaar aan het licht in VS

• Geertruid Peene

  redacteur Online

In de Verenigde Staten is dit jaar het vonnis van een recordaantal ten onrechte veroordeelde personen ongedaan gemaakt, blijkt uit cijfers van het National Registry for Exonerations. In dit online register worden alle gerechtelijke dwalingen in het land bijgehouden. Dit jaar staat de teller al op 204, terwijl het gemiddelde het afgelopen decennium rond de 175 lag.

De straffen die onterecht werden uitgedeeld varieerden van voorwaardelijke straffen tot 26 keer levenslang en zelfs twee keer de doodstraf. Volgens de database zijn er sinds de registratie in 1989 begon ruim 28.000 levensjaren van onschuldigen verloren gegaan.

Dna-onderzoek speelt een grote rol bij vrijspraken van onterecht veroordeelden. Zo werd afgelopen week de 69-jarige Maurice Hastings na 38 jaar gevangenisstraf vrijgelaten. Uit gevonden genetisch materiaal bleek dat niet hij, maar een ander verantwoordelijk was voor de moord en verkrachting waarvoor Hastings al decennialang vastzat.

Bij 59 procent van de ingetrokken vonnissen voor moord, seksueel geweld of drugsgerelateerde misdaad gaat het - net als bij Hastings - om zwarte Amerikanen, terwijl die slechts 13,6 procent van de bevolking uitmaken. Hoe uiteenlopend de redenen ook zijn waardoor duizenden zwarte Amerikanen ten onrechte in de gevangenis belanden, er is één rode draad: racisme.

De kans dat een zwarte Amerikaan onschuldig veroordeeld wordt voor moord of seksueel geweld is zeven tot acht keer zo groot als voor een onschuldige witte Amerikaan, concludeert het register in een in september uitgebracht rapport. Voor drugsgerelateerde misdrijven is die kans zelfs negentien keer zo groot.

Niet alleen worden zwarte Amerikanen veel vaker onterecht veroordeeld, ook de straffen die ze krijgen zijn vaak zwaarder. Uit onderzoek van de strafrechtelijke commissie blijkt dat tussen 2012 en 2016 de straffen voor zwarte Amerikanen gemiddeld 19,1 procent langer waren dan die voor witte Amerikanen die veroordeeld waren voor dezelfde misdaad.

Ook vrijspraak laat vaak langer op zich wachten. Gemiddeld gesproken zat een onschuldige zwarte Amerikaan drie jaar langer in de gevangenis voor moord dan een ten onrechte veroordeelde witte Amerikaan.

Veel zwarte Amerikanen zijn onschuldig veroordeeld voor verkrachting doordat ze door witte slachtoffers verkeerd werden geïdentificeerd. Sinds eind vorige eeuw wordt er standaard dna-onderzoek uitgevoerd bij nieuwe zaken van seksueel geweld. De afgelopen jaren zijn er daardoor slechts een aantal recente vrijspraken van mensen die waren veroordeeld voor verkrachting.

Bij drugsbezit en -verkoop neemt het aantal herziene vonnissen juist toe. Drugsgerelateerde misdaden waren dit jaar de belangrijkste categorie. In die groep ging het voor 70 procent om zwarte gevangenen, tegenover 15 procent witte gevangenen.

Rassenprofilering is de belangrijkste reden voor de grote verschillen in vrijspraak, zegt Samuel Gross, hoogleraar recht en medeoprichter van het register. "Bij een moord is er een lijk en wordt de politie gebeld om het op te lossen. Bij drugs kiest de politie zelf mensen die ze controleren op drugsbezit."

Bij vrijspraken op het gebied van drugscriminaliteit is er vaak sprake van meineed of valselijke beschuldiging, of wangedrag door politieagenten of officieren van justitie. Die dwingen bijvoorbeeld bekentenissen af of ze verzinnen bewijs.

In de regio Chicago was bijvoorbeeld sprake van wangedrag door de politie, met sinds 2016 circa 200 onterechte veroordelingen tot gevolg. "Ze bedreigden drugsdealers en vroegen hen om smeergeld, bedreigden onschuldige mensen met arrestaties of veroordelingen", vertelt Gross. Zo leek het alsof agenten hun werk goed deden, maar eigenlijk ging het om carrière maken en geld verdienen.

Dit overkwam ook de onlangs vrijgekomen Cinque Abbott. De politie liet hem een zakje drugs zien en dreigde hem voor drugsbezit te arresteren als hij geen informatie over een drugsdealer gaf.

George Floyd

Langzaam ontstaat er meer bewustwording van de rol van racisme bij onterechte veroordelingen van zwarte Amerikanen. De gewelddadige dood van George Floyd heeft racisme bij de politie onder de aandacht gebracht. "De onrust die daarna ontstond had effect", zegt Gross.

Steeds meer rechters en officieren van justitie zijn zich ervan bewust dat er fouten kunnen worden gemaakt en staan open voor herzieningen. Vanuit het Openbaar Ministerie in de VS zijn er verschillende zogenoemde Conviction and Integrity Units (CIU) opgericht die kritisch kijken naar veroordelingen.

Ook de actieve rol van organisaties als The Innocence Project, dat ook Hastings bijstond, speelt hierin een rol. Die kijken systematisch naar veroordelingen, vooral van gevangenen die beweren dat ze onschuldig zijn.

Geografische ongelijkheid

Of je kans maakt op heropening van je zaak hangt niet alleen af van de staat waar een gevangene vastzit, maar ook in welk district, legt Gross uit. Veroordeelden worden dus verschillend behandeld, afhankelijk van waar ze in de gevangenis zitten.

"Als je in 1988 veroordeeld bent in een verkrachtingszaak en je woont in Philadelphia, en je zegt niet schuldig te zijn, dan krijgt je zaak zeker aandacht." Volgens de hoogleraar door een zeer actieve CIU daar. "Bevind je je in het district Bucks, ook in de staat Pennsylvania, dan zullen ze je misschien gewoon negeren. Daar negeren ze alles wat een gevangene zegt."

Het is onmogelijk om na te gaan hoeveel mensen er onschuldig vastzitten in de VS, omdat velen niet gehoord worden of onder druk een bekentenis hebben afgelegd. De onderzoekers van het register schatten dat nog zeker duizenden Amerikanen onschuldig in de cel zitten.