Wat staat de twaalf opgehaalde IS-vrouwen uit Syrië te wachten?

• Sophie Feenstra

  redacteur Binnenland

De laatste twaalf Nederlandse IS-vrouwen die een procedure waren gestart om te worden opgehaald uit een Koerdisch gevangenkamp in Syrië, zijn op weg naar Nederland om hier te worden berecht. Als Nederland ze niet zou ophalen zou de rechter hun strafzaken sluiten en kunnen ze niet meer vervolgd worden voor deelname aan een terroristische organisatie. Waar komen deze vrouwen nu terecht en hoe ziet hun eventuele straf eruit?

Allemaal bij elkaar

De twaalf komen terecht op de speciale terroristenafdeling voor vrouwen in Zwolle. Daar zitten zowel de IS-vrouwen die in afwachting zijn van hun strafzaak als de vrouwen die eerder al veroordeeld zijn door de rechter. Normaal gesproken is er op de afdeling plek voor tien vrouwen, maar de afdeling is uitgebreid om ook deze twaalf vrouwen te kunnen plaatsen.

"In Nederland is gekozen om de vrouwen bij elkaar te zetten, om te voorkomen dat ze hun gedachtengoed kunnen verspreiden onder andere gedetineerden", legt Eelke Meijer, plaatsvervangend vestigingsdirecteur van de gevangenis in Zwolle uit. "Maar dat betekent dus dat ze elkaar nog wel kunnen beïnvloeden."

Verslaggever Henrik Willem Hofs mocht bij hoge uitzondering kijken op de afdeling:

De vrouwen volgen het dagprogramma in de gevangenis in groepjes van maximaal vijf gedetineerden. "We kijken goed hoe we die groepen samenstellen en op elke groep zitten twee begeleidende medewerkers. Dat is best intensief." Ter vergelijking: op een reguliere afdeling in de gevangenis zijn er twee medewerkers op 24 gedetineerden.

Streng regime

Het is over het algemeen rustig en harmonieus op de afdeling, zegt de directeur. "Maar de dames kunnen ook behoorlijk dynamisch zijn. Zo zijn er ook wel situaties dat ze zich gezamenlijk tegen de medewerkers keren, omdat ze het ergens niet mee eens zijn. En dan is het ineens heel hectisch, maar over het algemeen is er over en weer respect."

De uitgangspunten op de afdeling zijn in de basis hetzelfde als op andere plekken in de gevangenis. De vrouwen krijgen een dagprogramma met een aantal uur onderwijs, arbeid, sport en geestelijke verzorging. Maar er zijn ook verschillen. De vrouwen brengen veel meer uren alleen door op hun cel, alle post wordt gekopieerd en gelezen, alle telefoongesprekken meegeluisterd en alle bezoekers worden uitgebreid gescreend.

Ideologie herinterpreteren

Deradicaliseren van de vrouwen is volgens Meijer geen doel op zich. "Het is een subdoel, zou je kunnen zeggen. We maken voor iedereen een persoonlijk re-integratieplan en het herinterpreteren van de ideologie kan daar een onderdeel van zijn."

De manier waarop de medewerkers en gedetineerden met elkaar omgaan op de afdeling kan al een belangrijke bijdrage leveren aan die deradicalisering, zegt Meijer. "We kunnen ook interventies inzetten. Een imam kan bijvoorbeeld teksten uit de koran bespreken met de vrouwen, maar er zijn ook interventies gericht op het versterken van het sociale netwerk. Zodat gedetineerden op een gezondere manier keuzes leren maken in met wie ze wel of niet bevriend zijn."

Complex en genuanceerd

De directeur noemt het werk op de terroristenafdeling interessant en complex. "De vrouwen op de afdeling kennen elkaar vaak al jaren, uit heel lastige omstandigheden in Syrië of Irak. Ze zijn uitgereisd en hebben daar bijgedragen aan een terroristische organisatie die afschuwelijke dingen gedaan heeft", legt Meijer uit. "Ze hebben zich daar denk ik niet allemaal even goed gerealiseerd hoe omvangrijk dat is geweest en hoe de wereld daar naar gekeken heeft."

Hun verhaal is vaak veel genuanceerder, zegt Meijer. "Wij hebben beelden gezien van zwartgesluierde vrouwen met kalasjnikovs, maar hier zijn het gedetineerden, vrouwen die hun kinderen missen en die in meer of mindere mate spijt hebben en de wens hebben om terug te keren in de maatschappij."

Hoe je weet of iemand zijn of haar ideologie echt heeft afgezworen? "Dat weet je nooit zeker. Wat iemand denkt kan ik niet zien. We kunnen er alleen maar maximaal in investeren."