Australische klokkenluider wandaden Afghanistan wordt nu zelf vervolgd

• Meike Wijers

  correspondent Australië

"Door te boksen voel ik me weer militair", zegt oud-majoor David McBride (58). Dagelijks is hij met zijn hond Jake op het beroemdste strand van Australië om te trainen. "Op Bondi Beach is altijd wel iemand sterker dan jij", lacht hij.

Maar de voormalig legerjurist van de Australische elitetroepen Special Air Service (SAS) heeft zijn uniform al jaren niet meer aangehad. Hij is verwikkeld in een langslepend gevecht met zijn voormalige werkgever. McBride was een van de eersten die melding maakten van onrechtmatige moorden en wandaden gepleegd door Australische elitetroepen in Afghanistan.

Zijn onthullingen leidden tot een groot onderzoek en internationale verontwaardiging. Uit het zogenaamde Brereton-onderzoek dat in november 2020 gepubliceerd werd, bleek dat Australische commando's tussen 2009 en 2013 zeker 39 ongewapende Afghaanse gevangenen en burgers hebben vermoord.

De incidenten hebben voornamelijk in Uruzgan plaatsgevonden, waar Nederland samenwerkte met Australië tussen 2006 en 2010. Daarom werden tijdens het onderzoek ook Nederlandse getuigen gehoord. Niet lang na het verschijnen van het Brereton-rapport in 2020 verklaarde defensie dat er geen Nederlandse militairen betrokken waren bij de onderzochte incidenten.

Koelbloedige moorden

"Het gebeurde niet in het heetst van de strijd, het waren koelbloedige moorden. Afghaanse gevangenen werden gewoon door hun hoofd geschoten", zegt McBride. Het doodschieten van Afghanen was een luguber ontgroeningsritueel dat 'blooding' genoemd werd. De militairen bedachten een alibi en plaatsten achteraf wapens op de lichamen van de slachtoffers om hun handelingen te rechtvaardigen.

Twee jaar nadat het onderzoek had bevestigd dat er Australische oorlogsmisdaden plaatsvonden in Afghanistan, is er nog steeds niemand vervolgd. Alleen klokkenluider McBride moet voor de rechter verschijnen. Hij staat terecht voor het lekken van staatsgeheimen.

Het is een proces dat hem al jaren boven het hoofd hangt. "Het is nu al bijna tien jaar geleden dat ik voor het eerst met mijn zorgen naar de legerleiding stapte. Ik denk er liever niet aan, maar het heeft me al veel gekost."

Hij had nooit gedacht dat hij als klokkenluider bekend zou worden. "Mijn werk was alles voor me, ik was er ook goed in. Je wordt niet zomaar de legerjurist van de elitetroepen. Maar ik zag dat we compleet de weg kwijt waren", zegt hij.

Niet alleen hoorde hij over de oorlogsmisdaden, hij zag ook hoe de daders ermee wegkwamen. "De legerleiding wist ervan, maar koos ervoor niets te doen omdat ze de reputatie van het leger niet wilden schaden", aldus McBride.

Soort Watergate

Daarom stapte hij naar de media en lekte vertrouwelijke documenten. De Australische publieke omroep ABC publiceerde in 2017 de 'Afghan Files' over Australische wandaden in Afghanistan. "Ik hoopte dat het een soort Watergate zou zijn, waarbij ik de documenten zou lekken en journalisten de moeilijke vragen zouden stellen en de regering ter verantwoording zouden roepen."

Maar in 2018 werd McBride aangeklaagd door de staat voor het schenden van de nationale veiligheid. Een jaar later viel de politie de redactie van de ABC binnen en dreigde ook onderzoeksjournalist Dan Oakes vervolgd te worden. Dat werd later ingetrokken. McBride hoopte dat de zaak tegen hem ook ingetrokken zou worden door een nieuwe regering, maar tevergeefs.

Hij beroept zich op de 'Public Interest Disclosure Act', een wet voor het openbaren van informatie in het publieke belang. Maar de wet biedt klokkenluiders weinig bescherming, stelt onder meer het Human Rights Law Centre, dat al jaren pleit voor een aanscherping van de wet.

Kop van de slang

Op zijn lijf heeft McBride een permanente herinnering aan zijn missie om de Australische legerleiding ter verantwoording te roepen. De kop van een slang staat op zijn linkerhand, en die kronkelt vanaf zijn arm over zijn hele rug.

"In Afghanistan was 'de kop van de slang afhakken' codetaal voor missies tegen de Taliban. Maar dit werd ook gebruikt als rechtvaardiging voor het vermoorden van onschuldige Afghanen", zegt McBride. Hij heeft de betekenis nu omgedraaid. "Ik zie het als mijn missie om de kop van de slang af te hakken van de Australische legerleiding."

Geen muurbloempje

Vandaag verscheen McBride voor de rechter, die bepaalde dat de rechtszaak doorgaat. McBride wordt vervolgd voor vijf misdrijven, waaronder het openbaren van staatsgeheimen en diefstal van documenten. Als hij veroordeeld wordt, kan hij meer dan vijftig jaar cel krijgen. De zaak gaat volgend jaar verder, een datum is nog niet vastgesteld.

De prijs voor McBride is hoog: hij worstelt met depressie en eenzaamheid. Zijn huwelijk liep stuk en zijn twee tienerdochters weten niet beter dan dat hun vader hiermee bezig is. Bovendien werd hij gezien als verrader door zijn oude maten.

"Mensen zeiden dat ik geen oorlog ken, dat ik niet weet wat er gebeurt in het heetst van de strijd. Maar dat is niet zo, ik heb meerdere oorlogen meegemaakt", zegt hij. "Klokkenluiders zijn geen muurbloempjes. We zijn militairen die geloven dat we het juiste moeten doen."